مرمت «تکیه پاسرو» در حالی امید دوست داران میراث فرهنگی را برای احیای زندگی در بافت تاریخی گرگان زنده کرده است که علی رغم مشارکت فعال بخش خصوصی شاهد حضور کمرنگ متولیان دولتی است.
این روزها وارد بازارچه نعل‌بندان شهر گرگان که شوید در کنار صدای کسبه بازار که قیمت اجناس خود را برای جلب مشتری با صدای بلند اعلام می‌کنند صدای چکش‌کاری و ساخت‌وساز هم به گوش می‌رسد.
کوهی از تیرچه آهن‌های به روی‌هم ریخته در محوطه ورودی نعل‌بندان و کارگران مشغول به کار تصویری است که این روزها کسبه و رهگذران این بازار هرروز با آن روبه‌رو می‌شوند. اینجا کارگاه اجرایی «تکیه پاسرو» یکی از تکیه‌های تاریخی شهر گرگان بوده که در حال مرمت و بازسازی است.
محل ابتدایی این تکیه در منطقه بانک صادرات فعلی در خیابان شهدا قرار داشته اما به دلیل خیابان‌سازی در دوره پهلوی (رضاشاه) از بین رفته است؛ اما محل فعلی تکیه پاسرو در ضلع شرقی مسجد جامع و ورودی بازار نعل‌بندان شهر گرگان قرار دارد و ازآنجایی‌که این تکیه در مرکز شهر قرار داشته مغازه‌ها و تکایای واقع در طبقه زیرین این تکیه از رونق خاصی برخوردار بوده و هست.
حدود یک سالی است که کار مرمت تکیه پاسرو آغازشده و انتظار می‌رود این تکیه برای محرم سال آینده آماده بهره‌برداری باشد.
با مرمت و به سازی تکیه پاسرو مغازه‌های اطراف این تکیه هم مرمت‌شده و نمای بافت تاریخی را به خود می‌گیرند. اکثر کسبه و مغازه‌داران نعل‌بندان از نمای مغازه‌های خود و مرمت تکیه پاسرو اظهار رضایت می‌کنند.
علی باقرتبار یکی از کسبه‌ای است که مغازه کبابی در طبقه همکف تکیه دارد، وی بابیان اینکه دوست داریم هرچه سریع‌تر کار مرمت تمام شود، گفت: برای مشارکت در امر بهسازی حدود ۶۳ روز مغازه خود را تعطیل کردم و هزینه درب‌های چوبی را هم من و هم سایر مغازه‌داران خودپرداخت کرده‌ایم.
احمدی یکی دیگر از مغازه‌داران بازارچه نعل‌بندان در گفتگو با خبرنگار مهر نمای در نظر گرفته‌شده برای تکیه را زیبا توصیف کرد و گفت: اینکه این تکیه دوباره مرمت می‌شود بسیار خوشحالم اما درب‌های چوبی که برای مغازه‌های ما در نظر گرفته‌شده از امنیت کافی برخوردار نیست و کمی مغازه‌داران را نگران کرده است.
به سراغ یکی از اعضای هیئت امنای تکیه پاسرو رفتیم تا اطلاعاتی در رابطه با گذشته و وضعیت فعلی این تکیه جویا شویم.
تکیه پاسرو معروف به گذر خیمه دوزان
محمد کاوه به خبرنگار مهر گفت: این تکیه درگذشته‌های دور به «گذر خیمه‌دوزان» معروف بوده و در وقف نامه‌ای که داریم این ملک وقف برگذر خیمه‌دوزان و در پرانتز پاسرو فعلی نوشته‌شده است.
وی افزود: تکیه اصلی پاسرو در زمان رضاشاه در خیابان پهلوی دژ سابق ساخته شد اما به دلیل خیابان‌سازی از بین رفت، اما مردم بعد از بین رفتن این تکیه در مدرسه‌ای به نام «سردار» عزاداری می‌کردند.
کاوه تصریح کرد: سنگ بنای محل فعلی تکیه پاسرو توسط پدر من یحیی کاوه و چند نفر دیگر در سال ۱۳۲۳ گذاشته شد.
عضو هیئت‌امنای تکیه پاسرو اظهار کرد: این تکیه در دوطبقه از خشت خام و چوب ساخته‌شده بود اما طی گذر زمان رفته‌رفته فرسوده شد و شهرداری گرگان در نامه‌های متعددی خواستار رفع خطر از سوی ما می‌شد.
وی تصریح کرد: فرسودگی بنا به‌قدری بود که ما تصمیم گرفتیم در یک سال محرم برنامه‌ای در آن برگزار نکنیم که با مخالفت ریاست سازمان اوقاف آن زمان روبه‌رو شد و درنهایت با فشارهایی که از سوی شهرداری به ما وارد شد ۱۰ سال پیش تصمیم به ترمیم تکیه گرفتیم.
کاوه ادامه داد: ما در آن زمان با اخذ مجوزهای مختلف شروع به بازسازی تکیه کردیم اما ازآنجایی‌که این تکیه ازنظر متراژ کوچک بود تصمیم گرفتیم یک طبقه دیگر به آن اضافه کنیم؛ اما بعد از ریخته شدن فونداسیون در دونقطه و نصب تیرچه‌های آهنی برای سقف ناگهان میراث فرهنگی اعلام کرد این بنا جزو بافت تاریخی بوده و نباید به این شکل ساخته شود.
وی با ابراز ناراحتی از اتفاقات رخ‌داده در آن زمان تصریح کرد: تکیه در مکانی واقع‌شده بود که هرروز در مسیر رفت‌وآمد اکثر مسئولان آن زمان بود چطور زمانی که در حال ساخت بود کسی به ما هشدار نداد این تکیه میراث فرهنگی است و نباید به این‌گونه ساخته شود اما همین‌که ما به مراحل پایانی رسیدیم این قضیه مطرح شد.
کاوه گفت: ۱۰ سال به دلیل فشار میراث فرهنگی و نداشتن بودجه کار را تعطیل کردیم و متأسفانه کاری که در آن زمان با ۲۰ میلیون تومان انجام می‌شد حالا باید با یک میلیارد تومان آن را تمام کنیم چراکه تمام هزینه‌ای که در آن زمان کردیم از بین رفت.
۱۰ سال به دلیل فشار میراث فرهنگی و نداشتن بودجه کار را تعطیل کردیم و متأسفانه کاری که در آن زمان با ۲۰ میلیون تومان انجام می‌شد حالا باید با یک میلیارد تومان آن را تمام کنیم
وی اظهار کرد: زمانی که خواستیم با مشارکت دفتر به سازی کارترمیم تکیه را انجام دهیم به ما گفته شد اگر ۲۰ درصد بودجه تأمین شود ما بقیه آن را تأمین می‌کنیم و ما هم بودجه‌ای که از محل‌های مختلف مانند اجاره محوطه، اجاره ساختمان، کمک‌های مردمی و یا چیزهایی که هیئت‌امنا توانستند جمع‌آوری کنند مبالغ خواسته‌شده را تأمین کردیم.
کاوه بابیان این نکته که پیشرفت فیزیکی این تکیه تا اینجا فقط با هزینه ما پیش رفته است، گفت: در حال حاضر کفگیرمان به ته‌دیگ خورده و اگر می‌دانستیم دفتر احیا و بهسازی هم کار را به تعویق می‌اندازد به آن دست نمی‌زدیم.
کاوه با اشاره به مغازه‌های موجود در طبقه پایین تکیه پاسرو گفت: یکی دیگر از دلایل به تعویق افتادن ساخت‌وساز این است که مغازه‌های طبقه پایین تکیه فعال هستند و رونق دارند و ما نمی‌توانیم برای چندین ماه مغازه آن‌ها را تعطیل کنیم.
این عضو هیئت‌امنای تکایا بابیان اینکه هیچ‌کدام از دستگاه‌های اجرایی برای ساخت این تکیه کمک مالی نکرده‌اند، اظهار کرد: از تمام دستگاه‌های اجرایی که توان مالی دارند خواهش می‌کنیم کمک کنند تا ساخت این تکیه به پایان برسد؛ چراکه این تکیه‌ها یک مکان عامه است و اگر از این ملک استفاده نشود نیت واقف هم از بین می‌رود.
کاوه افزود: امیدوارم کمک و همکاری‌های همه‌جانبه باعث شود همان‌طور که این بنا به دست ما رسیده به دست فرزندان ما هم برسد و این رسم و رسوم زنده نگه‌داشته شود.
ناهمگونی با بافت تاریخی دلیل توقف مرمت قبلی تکیه پاسرو
حسین کتولی، مدیر دفتر احیا و بهسازی بافت تاریخی گرگان هم در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: این بنا به دلیل آسیب‌هایی که داشت ده سال پیش با نظر هیئت‌امنا تصمیم به بازسازی آن گرفته شد اما ازآنجایی‌که بازسازی با بافت قدیمی این بنا همخوانی نداشت میراث فرهنگی از این کار جلوگیری کرد.
وی افزود: هیئت‌امنا تصمیم داشتند با نصب اسکلت فلزی یک طبقه به این تکیه اضافه کنند اما این کار تکیه پاسرو را از سیمای بافت تاریخی خارج می‌کرد و مخالفت میراث فرهنگی باعث به وجود آمدن گرهی در این کار شد.
کتولی بابیان اینکه دفتر احیا و بهسازی بافت‌های تاریخی نهادی است که وظیفه تسهیل گری فعالیت‌های به سازی بافت تاریخی شهر گرگان را به نمایندگی از وزارت راه و شهرسازی بر عهده دارد، گفت: با همکاری اداره کل راه و شهرسازی استان گلستان از حدود یک سال و نیم پیش دفتری در این منطقه تأسیس شد و با سفری که وزیر و معاون وزیر به این منطقه داشتند قرار بر این شد بازسازی تکیه پاسرو به‌عنوان پایلوت بازآفرینی شهر گرگان اجرا شود.
رئیس دفتراحیا و بهسازی بافت تاریخی شهر گرگان گفت: امیدواریم با توجه به پتانسیل‌های اجتماعی و مشارکت‌های مردمی که در حوزه تکایا وجود دارد بتوانیم تعدادی از این تکایا را زنده کنیم با این رویکرد که وقتی تکایا زنده شوند مرکز فعالیت شهر زنده می‌شود و درنتیجه بافت تاریخی احیا می‌شود.
تکایای بافت تاریخی پروژه‌های محرک توسعه هستند
رئیس دفتر به سازی بافت تاریخی گرگان گفت: ما به تکایا به چشم پروژه‌های محرک توسعه نگاه می‌کنیم و این هم به دلیل مطالعاتی است که در سال‌های بین ۸۵ الی ۸۸ بر روی تکایا انجام‌شده است.
دکترکتولی بابیان اینکه مجموعه دفتر بهسازی بافت تاریخی گرگان کار طراحی و نظارت را انجام می‌دهند، اظهار کرد: پیمانکاران واجد شرایطی هستند که عملیات بهسازی و مرمت را انجام می‌دهند و ما آن‌ها را هدایت می‌کنیم.
وی بابیان اینکه ما عملیات بهسازی و مرمت را در چهار نقطه بافت تاریخی شهر گرگان آغاز کردیم، تصریح کرد: مجموعه هیئت‌امنای پاسرو از فعالیت‌های ما مطلع شدند و از آذرماه سال ۹۴ با مراجعه به ما اعلام کردند این آمادگی از سوی آن‌ها وجود دارد که گره کار باز شود و با جمع‌آوری اسکلت فلزی تکیه به شکل اولیه خود در دهه ۲۰ بازگردد.
کتولی بابیان اینکه از ابتدا تمایل داشتیم تکیه پاسرو خیلی زود ساماندهی شود، گفت: اما متأسفانه این امر سالیان دراز به طول انجامید و با توجه به این امر که تخصیص اعتبارات اصلاً صورت نگرفت و بودجه عمرانی دستگاه‌های اجرایی صفر بوده است؛ ما قالب پروژه‌هایمان در چهار محله دیگر بافت تاریخی یا متوقف شد یا اصلاً شروع نشد منتهی چون برای تکیه پاسرو آمادگی وجود داشت و برای شروع کار، هیئت‌امنا هزینه‌ها را تقبل کردند این کار را آغاز کردیم.
وی تصریح کرد: برای بهسازی مرمت تکیه پاسرو مجموعه احیا و بهسازی از اعتبار خودش برای این کار گذاشت و یکسری از تعهدات را قبول کرد تا این کار را پیش ببرد اما به ازای دریافت آورده مردمی کار را آغاز کردیم.
کتولی گفت: به دلیل شرایط اختصاصی کسبه و فعال بودن مغازه‌های آن مکان فقط می‌توانستیم در ایام محرم که بنا به سنت چندین ساله در دهه اول محرم تمام آن مغازه‌ها تخلیه‌شده و تبدیل به تکیه می‌شود از این فرصت استفاده کنیم.
رئیس دفتراحیا و بهسازی بافت تاریخی گرگان بابیان اینکه اگر فرصت محرم امسال از دست می‌رفت یک سال کار مرمت عقب می‌افتاد، تصریح کرد: اگر در این زمان اقدام نمی‌کردیم دیگر فرصتی پیش نمی‌آمد که معابر را در اختیار داشته باشیم.
تکیه پاسرو چشم‌وچراغ بافت تاریخی است
دکتر کتولی تکیه پاسرو را چشم‌وچراغ بافت تاریخی لقب داد و افزود: مرمت و بهسازی تکیه پاسرو و شروع فعالیت دوباره آن تأثیر مثبتی در مردم دارد و ما هم به دنبال این اثرگذاری مثبت هستیم تا مردم راغب شوند و خودشان سرمایه‌هایشان را حفظ کنند.
دکتر کتولی اظهار کرد: بافت‌های تاریخی در هر مکانی به یک شاخصه‌ای معروف‌اند مثلاً شهری مانند یزد خانه‌های تاریخی زیبایی دارد یا شهری مانند تبریز بازار تاریخی شاخصی دارد اما در شهر گرگان بافت تاریخی گرگان به تکایایش معروف است و به‌عنوان مؤلفه قوی و مهم شناخته می‌شود.
وی ویژگی اصلی این تکایا را مبتنی بر هیئت‌امنای آن دانست و افزود: خانواده‌هایی هستند که طی سالیان دراز تکایا را اداره می‌کنند و به تمام فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و ... آگاهی دارند.
رئیس دفتر بهسازی بافت تاریخی گرگان در رابطه با متراژ این تکایا گفت: مجموعه دوطبقه این تکیه حدوداً ۵۰۰ متر بوده و برآورد بهسازی مجموعه تکیه پاسرو به همراه محوطه و بخش دیگر کار حدود ۹ میلیارد ریال است که با پنج میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال کار آغازشده و امیدواریم با تزریق بودجه دولتی تا قبل از پایان سال کار به اتمام برسد.