نشست در نشست بررسی بازنگری طرح تفصیلی بافت تاریخی شیراز که قلب این شهر نام گرفته، دغدغه هایی نظیر رویارویی مناطقی نظیر معالی آباد با بافت تاریخی و یا نادیده گرفتن حقایق تاریخی شهر مطرح شد.
به گزارش روابط عمومی شرکت مادر تخصصی عمران وبهسازی شهری ایران به نقل از پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، انجمن دوستداران میراث فرهنگی اخیرا در حال طراحی سلسله نشستهایی است که در قالب آن بتواند به موضوعات و مسائل بافت تاریخی شیراز با حضور دوستداران تاریخ و میراث فرهنگی فارس و همچنین کارشناسان و اساتید مربوطه نگاه جامع و تخصصی داشته باشد.
بر این اساس پنجشنبه شب نشست بررسی ، بازنگری طرح تفصیلی منطقه تاریخی و فرهنگی شیراز در خانه تاریخی منطقی نژاد که در بافت تاریخی شیراز نیز واقع شده برگزار و کارشناسان امر به بررسی طرح بازنگری طرح تفصیلی منطقه تاریخی و فرهنگی شیراز پرداختند.
رئیس انجمن دوستداران میراث فرهنگی فارس در این نشست گفت: شهر تاریخی شیراز و بافت تاریخی شهر با پهنه ۳۶۰ هکتاری، در قلب شهر قرار دارد و از روی نقشه می توان متوجه شد که شکل این پهنه نیز از نظر فیزیکی مثل قلب است.
مسعود منیعاتی با اشاره به اینکه اتفاقاتی که ۲۰ سال اخیر در بافت تاریخی رخ داده مثل رویدادهای شهرهای تاریخی دیگر دنیاست، افزود: در شیراز به سمت تجدد و تخریب آثار گذشته رفتیم اما به نظر بنده و کارشناسان علوم فرهنگی و تاریخی این گونه به نظر می رسد که اتفاقات بهتری می تواند برای بافت رخ دهد.
وی با اشاره به اینکه امروز می خواهیم یک سری سلسله نشستهایی را آغاز کنیم که طرح هایی که قرار است برای بافت اجرا شود به شکل واقعی باز و بررسی شود، افزود: در تصمیم گیری شهری چیزی به اسم طرح تفصیلی شهر وجود دارد و تمام رخدادهای عمرانی شهر در قالب این طرح دیده می شود. باید بررسی کنیم که آیا این طرح با ساختار هویت مردم شهر و حافظه جمعی مردم شیراز تطابق دارد یا نه یا اینکه کدام کدام قسمتها مطابق است و کدام قسمت نیاز به بازنگری دارد.
منیعاتی ادامه داد: جلسه امروز بررسی بازنگری طرحی هست که به نظر می رسد خود این طرح هم نیاز به بازنگری دارد.
جلسه با سخنرانی امین محمودزاده مدرس دانشگاه ادامه یافت که در خصوص وضعیت تخصصی طرح تفصیلی بافت تاریخی و فرهنگی شیراز و اقداماتی که در این طرح پیش بینی شده صحبت کند و آسیب شناسی های لازم را انجام دهند.
محمودزاده سخنرانی خود را با این مقدمه شروع کرد که یک زمانی بافت تاریخ معنایی نداشت، آن موقع سال ۱۷۲۰ بود و باید مشکلات شهری موجود پاریس در آن زمان حل شود و بعد این سوال به وجود آمد که بافت تاریخی چیست و یا کدام حوزه جغرافیایی اش کجاست؟
وی با اشاره به اینکه وقتی در مورد قوانین مرمت صحبت می کنند باید تعریف کنیم شهر را چه می بیینم و آیا شهر مجموعه از انسانها هستند که در حال زیست هستند یا اینکه روابط جامعه شناسانه نیز دارند؟
این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه اگر این را قبول کنیم که یک مجموعه فیزیکی وجود دارد که دارای روح است، اگر بخواهیم با این تعریف به بازنگری طرح تفصلیی نگاه کنیم این طرح دچار ضعف است.
محمودزاده با اشاره به اینکه حتی یک مراسم کوچک مثل شام غریبان در طرح در نظر گرفته نشده چون معضلات بافت را جور دیگری دیدیم، بیان کرد: بزرگترین مسئله ای که در نزد متولیان امر وجود دارد این است که این بافت به چه درد می خورد؟ بافتی که یکسری مشکلات مثل اعتیاد، امنیت و... نیز وجود دارد.
وی با اشاره اینکه با این تفسیر چنین تصور میشود که باید فضاها را با خیابانهای جدید درست می کنیم تا خوردوها توان عبور و مرور بیشتری داشته باشند گفت: این کار به ظاهر کار بسیار خوبی است که مثلا با خودروی خود وارد بافت شده و ماشین را پارک کرده و به بازدید از بناها بپردازیم.
این مدرس دانشگاه بیان کرد: همیشه گفته شد که اگر یک کالبد فیزیکی شهری وجود داشته باشد فساد خیز است، من تصور نمی کنم شهری مثل شیراز که ملاصدرا، حافظ و سعدی را درون خودش دارد چنین کالبد فیزیکی مشکل داشته باشد در حالیکه در دوران تاریخی هم مکانهایی برای استعمال مواد مخدر وجود داشت و خیلی از ساکنان اطراف همان مکانها افرادی دانشگاهی شدند.
وی تاکید کرد که تولیان امر قدص دارند که آسایش و آرامش را به بافت تاریخی برگردانند اما به ازای ساخت یک گذر نمی شود گفت آسایش به بافت بر می گردد یا نه.
محمود زاده در ادامه به بررسی تخصصی محتوای طرح پرداخت و گفت: در طرح بررسی شده که کجا فرودست است، کجا ناراضی هستند و کجا راضی هستند و روندی نظیر ناپایداری سکونت، بی بهره بودن ساکنین از خدمات، اجاره نشینی بالا، بی توجهی به بافت، بی توجهی به مسکن، فقدان سرمایه اجتماعی، امنیت پایین محیط سکونت، کاهش شدید شاخص های اجتماعی – جمعیت، کاهش جدی سطح مهارتهای اجتماعی ساکنان دیده و احصاءشده است.
وی گفت: از همه این نوع مطالعات این نتیجه عجیب گرفته شده که دوای درمان تمام مشکلات در نوسازی است.
این کارشناس صحبتهای خود را اینگونه ادامه داد که خانه تاریخی زینت الملک گوشه ها و زاویه های زیادی دارد، چون در زمین ناقص ساخته شده بود، حال اگر فضای اطراف آن از بیبن برود ۵۰ سال بعد مردم نمی پرسند چه فرد غیر متخصصی در محیط مسطح و صاف بنایی با زاویه ساخته است؟ و باید به این نته توجه شود که بناهای تاریخی با محیط اطراف آن هویت کاملی می یابد.
محمود زاده با اشاره به اینکه بعد از همه مسائلی که احصاء کردند یک سری پیشنهادات نیز در طرح تفصیلی بافت تاریخی فرهنگی شیراز مطرح شده است، افزود: مثلا ارائه طرح کامل جدید برای قسمتهای تخرب شده متناسب با الگوهای فضاهای قدیمی که این یک پیشنها خوب است اما آیا دیده شده که مثلا با کدام ضابطه قرار است بناهای جدید با تناسب با محیط فرهنگی تاریخی منطقه اجرا شود؟
وی گفت: در یکی از پیشنهاد گفته شده که بافت تاریخی خودش را با توسعه شهری تطابق دهد نه اینکه شهر با بافت تاریخی متناسب باشد.
وی در عین حال گفت: در طرح حرائم بناهای تاریخی در نظر گرفته نشده است. کریدورهای منظری در بافت تاریخی دیده شده در حالیکه اینجا بافت تاریخی و نیازی به کریدور منظری ندارد.
این مدرس دانشگاه در ادامه سخنان خود به دلایل متولیان امر برای تعریض محورها و گذرها در بافت تاریخی شهر اشاره کرد که یکی از این دلایل خطرات ناشی از آتش سوزی در بافت است و اینکه در صورت وقوع آتش سوزی، امکان تردد خودروهای اطفای حریق وجود ندارد و اینگونه ادامه داد که ما نباید خوردوی اطفای حریق از کشور آلمانی بخریم که معبرهای عریض دارند و خودروهای آنها عریض است بلکه ما باید از ایتالیا چنین خودروهایی را تهیه کنیم چون بناهای آنها هم معبرهای باریک دارند و خودروهایشان متاسب با این معابر طرحی می شود.
وی همچنین به راه حل خیلی ساده تری نیز اشاره کرد که می توان برای خانه های بافت تاریخی با وامهای مختلف پمپ آب در نظر گرفت و در زمان حریق پمپ را درون حوض خانه هایشان گذاشته و اتش را خاموش کنند که این راهکار خیلی ساده تر است از اینکه خودرو در بافت وارد شود و اساسا کار زمان بری نیز محسوب می شود.
درادامه جلسه حسین فهیم زاده مدرس دانشگاه درخصوص مسائل تخصصی شهرسازی و معماری موجود در این طرح صحبت کرد و با اشاره به اینکه داستان طرح بازنگری از سال ۸۲ رقم خورد،افزود: به نظر بنده شبکه راه ها، رخدادها و اسامی موجود در بافت دیده نشده است.
وی گفت: بافت تاریخی در کل دنیا از حالت سرمایه درآمده، وقتی انگیزه رقابت ساخت و ساز در آن تعریف کنیم به بافتی مثل بقیه بخشهای شهر تبدیل می شود که در آن رقابت برای ساخت و ساز ایجاد شده است.
این مدرس دانشگاه گفت: ساختار تاریخی بافت اشتباه تشخیص داده شده و یکی از ارزشمندترین بخشهای بافتهای تاریخی شیراز مانند گذر سیدذوالفقار، کوچه هفت پیچ و قهر و آشتی دیده نشده است.
وی با اشاره به اینکه این طرح انگیزه های اقتصاد در بافت را به شدت افزایش داده، افزود: در این طرح مستند نگاری خوبی شده اما نتجیه گیری خوبی از آن دیده نشده است.
حقایق شیراز دستخوش تغییر نشود
فهیم زاده در جمع بندی سخنان خود و ضعفهایی که در این طرح دیده می شود، بیان کرد: در این سند بخشهایی از حقایق تاریخی شیراز از بین می رود و بخشهایی را نادرست تعریف می کند.
وی عنوان کرد: تعریض اشتباه یک گذر این اشتباه را در پی دارد که یه سری مسائل به نادرستی و غلط ارائه می شود.
درادامه سخنان خود هاشم صدق آمیز مدرس رشته تاریخ دانشگاه با اشاره به تاریخ و دوره های مختلف شهر شیراز بیان کرد: تاریخ شیراز دقیق مطالعه نشده و کسانی آمدند ومطالبی را به صورت محدود در مورد شیراز نوشتند.
وی گفت: شیراز از نظر بنده تا قبل از اسلام شهر نبوده و یک منطقه ای بوده متکشل از روستاهای مختلف و البته برای کشاورزی نیز مناسب بوده است.
این مدرس دانشگاه گفت: اعراب که حمله کردند و از طرف جنوب وارد شدند، شیراز را به پایگاهی برای حمله به منطقه استخرکه ان زمان مرکزیت داشت در نظر گرفتند و مدت زیادی در شیراز برای ساماندهی حملات حضور داشتند.
وی با اشاره به اینکه استخر به اندازه ای بزرگ و قوی بود (مثل تهران کنونی) که تصرف کردن و در تصرف ماندن شهر کار ساده ای نبود، افزود: یک کار هوشمندانه ای پس از تصرف صورت گرفت انکه مرکز حکومت فارس را به استخر منتقل نکردند بلکه تصمیم گرفتند مرکز حکومت شیراز باشد.
صدق آمیز با اشاره به اینکه شیراز برای مرکز سیاسی، اقتصادی و قضاوت در نظر گرفته شد، افزود: این امر موجب شد به تدریج مردم به شیراز آمدند و این هسته شکل گرفته و به تدریج و ظرف چند دهه استخر حاشیه رفت.
وی با اشاره به اینکه یک بخشی از هویت این شهر ادامه استخر باستانی با همه تمدن، هنر، لهجه و... است، بیان کرد: یک بخش دیگر شیراز نیز به روستاهایی مربوط می شود که قبل از حمله اعراب در این منطقه زیست داشتند. این شهر مخلوطی است از ساکنان چندهزار ساله این جلگه و شهر استخر و یک هویت جدید به اسم اسلام اینها را دور هم جمع کرد.
وی با اشاره به اینکه در آن برهه همه این ارزشهای تمدنی جمع شد اما همگی مسلمان هستند، بیان کرد: تا اینکه در کوچه های شیراز صدای عبدالله خفیف شنیده میشد و شیراز کم کم شهر «برج الاولیاء» نام گرفت تا اینکه به قرن ششم میرسیم که شیراز در اوج قرار دارد و در زمان شیخ روزبهان که عرفان تولید می کند و شخصیت جهانی پیدا میشود.
این مدرس تاریخی دانشگاه با اشاره به اینکه شناخت عرفانی بشر با تولیدات فکری نظیر شیخ روزبهان توسعه می یابد، افزود: از این شریاز برج الاولیا، سعدی بیرون می آید و بعد حافظ بیرون آممد و شیراز کم کم ضعیف میشود و در ساختارهای دیگر نمود می یابد و بعد از حافظ چیزی نمی بینیم تا اینکه کم کم شیراز یک هویت جدید پیدا می کند و به دارالعلم تبدیل می شود.
صدق آمیز سخنان خود را اینگونه ادامه داد که از آخر دوره تیمور شیراز به دارالعلم تبدیل می شود که ملاصدرا آن را در اوج قرارمی دهد و در اواخر دوره صفویه ضعیف می شود و افغانها که آمدند دوره سقوط و فروپاشی شیراز نیز آغاز شد و شهر از پا افتاد و حتی در دوره مغول این چنین نمی افتد.
وی با اشاره به اینکه با حمله افغانها به شیراز علم، عرفان و همه چیز سقوط کرد. در این دوره شیراز در تمام ابعاد ساقط شده است، افزود: پس از آن کریمخان شیراز را تصرف می کند و شروع می کند یکسری بناهایی را می سازد.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه قاجارها که آمدند دوره خاندانها فرارسید و شیراز دوباره به سوی احیاء باز می گرددو محلات نیز قوی می شود، افزود: هر دوره لایه ای را به لایه های قبلی شیراز اضافه می کند و تا امروز این دوره ها ادامه دارد.
این کارشناس تاریخ بیان کرد: طرح تفصیلی ما نباید بر اساس یک دوره باشد بلکه باید به همه خصوصیاتش بها بدیم و در بررسی هایمان باید ببینم این دوره ها چگونه شکل گرفته است.
وی ادامه داد: ارتباط شیراز امروز با باغات شهر مورد توجه قرار نگرفته در صورتکیه این موارد یک بحث مهم است و با هم ارتباط دارند و حیات این دو مورد در گرو هم هستند.
بافت تاریخی شیراز تولیدکننده هویت/ جنگ بافت تاریخی و معالی آباد
صدق آمیز در ادامه سخنان خود گفت: بافت تاریخی شیراز هویت تولید می کند و پیش از این نیز همینگونه بوده، منطقه ای مانند معالی آباد هویت تولید نمی کند بلکه هویت جایی دیگر تولید شده وآن مناطق وارد کننده هویت هستند و آن را باز تولید می کنند.
وی گفت: هویتی که بازتولید می شود هم کالبد و ماشینهایش و حتی غذاهایی که عرضه می شود باز تولید است که به طور ناشیانه هم بازتولید شده است اما بافت تاریخی شیراز فرهنگ چند هزار ساله تولید می کند.
این مدرس دانشگاه بیان کرد: بافت تاریخی یک زیستگاه طبیعی است که پرندگانش و درختانش ومتعلق به دوره های تاریخی قبل هستند چونکه زیربنای اصلی که طبیعت منطقه هست خیلی قوی به رغم ضربات زیادی که خورده وجود دارد و ایستادگی کرده است و این فرهنگ چند هزار ساله و یا چند میلیون ساله جمع شده و الان من و شما هستیم.
صدق آمیز سخنان خود را اینگونه ادامه داد: اما این بافت ضعیف شده و تولیداتش را باید تقویت کند. جنگ فرهنگی دو طرف معالی آباد و بافت تاریخی از اواخر دوره قاجار شروع شده و جنگ واقعی از دوره پهلوی اول شکل گرف و میدان جنگ باز شد. خیابانها باز شدند، مهاجرت صورت گرفت، شهر تصرف شد و با بیل و کلنگ به شهر آسیب زدند و فرهنگها را دگرگون کردند.
وی گفت: خط اول این جنگ در هر دو طرف معمارها هستند و توصیه می کنم معمارها به طرف بافت تاریخی بیایند. معماری که در معالی آباد و سایر نقاط غربی شیراز وجود دارد خیلی خوب است اما باید معماران ما این بافت تاریخی و معماریش را ببینند و آشنا شوندو بروند طرف دیگر را بسازند، معماری از آنجا نباید شروع شود.
این مدرس تاریخ گفت: معمار برای تصمیم گیری طرح تفصیلی باید آخرین نفری باشد که می نشنید نه اولین نفر.
پایان بخش نشست تخصصی نیز سخنان منیعاتی مدیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی بود که اینگونه گفت: ما یک بحث تکامل و یک بحث دخالت داریم، تلویزوین آمده جای کرسی را گرفته و تکنولوژی اکنون فراگیر شده و حالا باید ببینم نیازهای اصلی اینجا را دیده ایم؟ و در چه دوره زمانی دیده ایم و چشم انداز را برای چه دوره هایی مشخص کرده ایم؟
وی گفت: قطعا نیاز به یک طرح داریم در جاه هایی از این طرح به خصوص در بحث برداشت و مستندنگاری کارهای بسیار ارزشمند و خیلی سختی انجام شده است اما اگر بدون مطالعات عمیق تاریخی و اجتماعی تصمیم گیری شود در مورد بافت تاریخی شیراز متضرر خواهیم شد.
منبع: مهر
