تامین مالی «متفاوت» برای محدوده‌های فرسوده

ضرورت‌های جدید تامین مالی در فاز جدید نوسازی در بافت‌های فرسوده تشریح شد. به گزارش «دنیای اقتصاد»، در شرایطی که تاکنون عمده عملیات نوسازی در بافت‌های فرسوده بر مبنای پرداخت تسهیلات به مالکان برای ساخت مجدد واحدهای مسکونی آنها صورت گرفته است، مسوولان بافت فرسوده در وزارت راه وشهرسازی از ضرورت‌های جدید تامین مالی در محدوده‌های هدف نوسازی خبر می‌دهند. این ضرورت‌ها که با تکیه بر دو موضوع محوری «اقتصاد شهر» و «نقش محلات» در فرآیند نوسازی قابل تفکیک و توضیح است در واقع با تکیه بر دو استدلال قوی در این زمینه شکل می‌گیرد. عضو هیات‌مدیره شرکت عمران و بهسازی شهری ایران در این باره معتقد است:در حوزه اقتصاد شهر طی سال‌های اخیر اتفاقاتی رخ داده که مربوط به دو عنصر «سرمایه‌گذار» و «جریان بازار» است؛ به این معنی که عمده مسایل و مشکلاتی که از گذشته تا به امروز در بافت‌های فرسوده انباشته شده ناشی از سرمایه‌گذاری‌های گسترده در برخی نقاط خاص شهری است. مجید روستا توضیح داد: موضوع زمین و اقتصاد آن، در شهر با تاکید بر استفاده حداکثری از قابلیت‌های توسعه شهری و زمین در بافت‌های فرسوده، ضرورت ساماندهی و توجه به حجم سرمایه‌گذاری‌های انبوه و غیر‌مصرفی در مناطق پیشران ثروت و اقتصاد در برابر محدوده‌های هدف نوسازی را پیش روی مسوولان و برنامه‌ریزان شهری قرار می‌دهد.

روستا با اشاره به انحراف جریان سرمایه‌های شهری از محدوه‌های فرسوده شهر به مناطق شمالی، تصریح کرد: طی سال‌های اخیر، جریان سرمایه‌گذاری‌های شهری به‌دلیل رانت ایجاد شده در بازار زمین مناطق شمالی شهرها (مناطق گران‌قیمت) دیگر به سمت بافت‌های فرسوده شهری که طی دوره‌های گذشته، حیات اصلی شهری در آن جریان داشته، هدایت نمی‌شود و به همین علت است که اقدامات دولت‌ها و مدیران شهری در بافت‌های فرسوده هر چقدر هم سیر صعودی نوسازی در این بافت‌ها را افزایش دهند باز هم سرعت فرسودگی بافت‌ها در برابر اقدامات نوسازی چند ده برابر خواهد بود.روستا تاکید کرد: هم‌اکنون به‌دلیل رانت موجود در بازار زمین مناطق شمالی شهرها به خصوص کلانشهرهایی مانند تهران، اساسا بافت‌های فرسوده قابلیت خود را برای رقابت به جهت جذب سرمایه و نوسازی از دست داده‌اند.وی با بیان اینکه باید در رویکردهای جدید نوسازی به جای توجه صرف به مسکن‌سازی و نوسازی با نگاه مسکن محور، اساسا تدابیری اندیشیده شود که جریان سرمایه و اقتصاد بازار به سمت بافت‌های فرسوده هدایت شود، گفت: متاسفانه رانت موجود باعث شده جذابیت ساخت وساز و سرمایه‌گذاری به مناطق شمالی و سایر مراکز جدید سکونتی در شهرها هدایت شود این در حالی است که هویت شهری و محور فعالیت در شهرها در همین محلاتی که هم‌اکنون به‌عنوان بافت فرسوده در شرف نابودی هستند، معنا می‌شود.

عضو هیات‌مدیره شرکت عمران و بهسازی شهری توجه به محلات واقع در محدوده بافت‌های فرسوده به‌عنوان بستر هویت شهری را از دیگر مفاهیم مهمی عنوان کرد که باید در رویکردهای جدید نوسازی به آن توجه کرد.وی در این باره توضیح داد: متاسفانه هویت گذشته این محلات هم‌اکنون در اختیار توسعه این محله‌ها قرار نگرفته است، تعلق مکانی که می‌توانسته مردم و شأن اجتماعی آنها را در خود جای دهد. روستا توجه به عرصه‌های عمومی در محلات قدیمی واقع در محدوده‌های فرسوده شهری را یکی از مهم‌ترین وظایفی دانست که باید در رویکردهای انسان‌گرایانه جدید در بافت‌های فرسوده مورد توجه قرار گیرد.وی افزود: توجه به عرصه‌های عمومی در محلات برای ایجاد عدالت فضایی و ارتقای بحث هویت شهری که از طریق تجهیز، بازتعریف و بازخوانی این فضاها صورت می‌گیرد یک راهکار بین‌المللی و موفق در رویکردهای جهانی نوسازی محسوب می‌شود.روستا توجه به مسایل اجتماعی و فقر شهری را از دیگر ضرورت‌های نگاه جدید به نوسازی در بافت‌های فرسوده عنوان کرد و توضیح داد: مساله بافت فرسوده قبل از اینکه یک معضل یا فرسودگی کالبدی باشد، بازتاب یک فقر شهری است و در واقع سیمای آشفته و نابسامان تجسم کالبدی فقر شهری با ابعاد متفاوت در این محدوده‌ها در قالب واحدهای فرسوده ملموس است. وی با تاکید بر اینکه در بافت‌های فرسوده فرصت اشتغال، بهداشت، امنیت و... محدود شده و لازم است در برنامه‌های احیا و نوسازی، این فرصت‌ها بازتعریف شده و حیات مجدد پیدا کنند، خاطرنشان کرد: از طریق ایجاد این فرصت‌ها به‌دنبال ایجاد عدالت توزیعی در مناطق مختلف شهری خواهیم بود.

عضو هیات‌مدیره شرکت عمران و بهسازی شهری ادامه داد: برای ایجاد این فرصت‌ها به تقویت زیرساخت‌ها و خدمات زیربنایی و روبنایی می‌پردازیم که هر چند ممکن است در ظاهر، فرسودگی به‌عنوان یک مشکل کالبدی در بافت‌های فرسوده بروز و ظهور کرده باشد و مدیران شهری به نوسازی این محدوده‌ها اقدام کنند، اما هدف ایجاد کالبدی در نهایت تامین این فرصت‌ها و خدمات است.وی با تاکید بر اینکه نگاه به مقوله نوسازی، احیا و بهسازی بافت‌های فرسوده در شهرها فراتر از موضوع مسکن است، گفت: ابعاد روحی و روانی، اجتماعی و اقتصادی پیش‌شرط‌های تامین مسکن در بافت‌های فرسوده محسوب می‌شوند و ما در رویکردهای جدید نوسازی، خود را بر تامین این پیش‌شرط‌ها متمرکز کرده‌ایم. روستا با بیان اینکه هم‌اکنون 33 نهاد به‌صورت مستقیم با موضوع نوسازی و بهسازی شهری مرتبط هستند، اظهار کرد: در سال‌های اخیر تامین پیش‌شرط‌های نظام نوسازی، اسکان و تامین مسکن چندان مورد توجه قرار نداشته است به همین دلیل می‌بینیم اگر چه براساس تکالیف قانونی از جمله برنامه توسعه پنجم که سالانه 10 درصد نوسازی را تکلیف کرده است، روند احیای بافت‌های فرسوده به کندی انجام می‌شود.وی ادامه داد: تاکنون شاخص‌های نوسازی محدود به مواردی همچون هکتار، متراژ، تعداد واحد و تعداد طبقه (شاخص‌های کمی) بوده است در صورتی که مسایل اجتماعی و اقتصادی مردم (آثار کیفی اقدامات) در اولویت قرار دارد. به این ترتیب نیاز داریم تمام مسوولان و نهادهای مرتبط با امر نوسازی این موضوعات را در اولویت‌های کاری خود قرار دهند. روستا تاکید کرد: با این اقدامات جهت‌گیری اقتصاد و سرمایه شهر به سمت نوسازی بافت‌های فرسوده و محلات هدایت خواهد شد.

 دکتر روستا شهر تهران را نمونه موفقی از تلاش برای جذب و هدایت سرمایه‌ها به بافت‌های فرسوده و گسترش فضاهای عمومی در این محدوده‌ها در قالب مراکز تجاری و مال‌ها عنوان کرد.وی با اشاره به تجربه موفق ساخت بازار مبل یافت‌آباد، بازار دلاوران و عبدل‌آباد گفت: این ساخت‌و‌سازها و استقرار فعالیت‌های تجاری نشان می‌دهد می‌توان همان طور که مراکز تجاری و عرصه‌های عمومی را در مناطق شمالی شهر گسترش داد، در محلات قدیمی و با هویت شهری هم آن ها را  ایجاد کرد.روستا ادامه داد: این فضاهای عمومی به‌دلیل فراهم کردن فضاهای گسترده کسب و کار، همراه با خود فضاهای عمومی دیگر را هم به همراه خواهند داشت و در واقع نوعی برند‌سازی به نفع اقتصاد محلات خواهند بود.وی با تاکید بر اینکه هم‌اکنون مهم‌ترین مساله نوسازی و بهسازی شهری، مساله بازآفرینی شهری است، خاطرنشان کرد: بازآفرینی اساسا این موضوع را مورد تاکید قرار می‌دهد که با شناسایی و استفاده از ظرفیت‌ها و ویژگی‌های هر یک از این محلات و عرصه‌ها، به چه نحوی قادر به بهترین استفاده و برنامه‌ریزی در مورد آنها هستیم.در واقع زمانی که این بافت‌ها یک زبان مشترک با جریان شهری پیدا کنند، این زبان مشترک می‌تواند عامل تغییر و تحول و تکامل در این بافت‌ها باشد.روستا ادامه داد: ما نیاز به چنین نگاهی داریم و این نگاه در حال حاضر در سند ملی احیا، بهسازی و نوسازی شهری که سال گذشته رونمایی شد وجود دارد.

عضو هیات‌مدیره شرکت عمران و بهسازی شهری با بیان اینکه هم‌اکنون 19 میلیون نفر معادل 25 درصد از کل جمعیت شهری کشور در بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند، گفت: در رویکردهای جدید، پروژه محوری اولویت سیاست‌های ما در بافت‌های فرسوده نبوده است این در حالی است که از دو سال قبل با رویکرد برنامه‌ای و نهادسازی برای پیش‌شرط‌های تامین مسکن و نوسازی در بافت‌های فرسوده درصدد هستیم از یک برنامه مشارکتی برای نوسازی محلات در جهت ارتقای سطح زندگی ساکنان این بافت‌ها استفاده کنیم. وی تاکید کرد: باید به سمت ایجاد نظام‌های محلی در قالب یک نظام مطلوب حکمروایی شهری حرکت کنیم، همراه با دخالت نهادهای دست اندرکار، تسهیل‌گری دولت و نقش مدیریت شهری به‌عنوان پاسبان امر نوسازی. در این میان بخش خصوصی و مردم، در نهایت مجریان اصلی نوسازی خواهند بود. وی مزیت مشارکت حداکثری مردم در برنامه‌های نوسازی را مالکیت زمین از سوی آنها عنوان کرد.به اعتقاد روستا، از آنجا که در محدوده‌های فرسوده شهری زمین متعلق به مردم یعنی متقاضیان و گروه‌های هدف نوسازی و بهسازی است این موضوع مزیت بسیار مهمی در برنامه‌های نوسازی و تامین مسکن محسوب می‌شود. وی ادامه داد: این در حالی است که اساسا مساله گروه‌های کم درآمد صرفا موضوع مسکن و تامین سرپناه نیست بلکه باید با فراهم کردن پیش‌شرط‌های تامین مسکن زمینه حفظ سرپناه ایجاد شده برای آنان را فراهم کرد. روستا وابستگی ساکنان محلات شهری به محل سکونت خود را مهم‌ترین ظرایف موجود در برنامه‌های بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده اعلام کرد و گفت: افراد وابسته به مکان هستند به این معنا که نزدیکی محل سکونت و اشتغال برای آنان در اولویت قرار دارد؛ بنابراین برنامه‌های تامین مسکن در محدوده‌های فرسوده شهری در صورتی موفق خواهند بود که زمینه‌های اقتصاد و اشتغال ساکنان، درهمین محدوده‌ها یا در نزدیکی آنها فراهم باشد.

عضو هیات‌مدیره شرکت عمران و بهسازی شهری ایران با بیان اینکه 70 هزار هکتار بافت فرسوده شهری در کشور وجود دارد که نیازمند امر نوسازی است، گفت: طبق آمارهای سرانه‌های شهری، از این میزان 50 درصد معادل 37 هزار هکتار زمین قابل ساخت در بافت‌های فرسوده در اختیار داریم که این میزان زمین به معنای یک ثروت عظیم شهری است. وی ادامه داد: بسیاری از بحث‌هایی که هم‌اکنون در ارتباط با طرح‌های تفصیلی شهرها مطرح است که گفته می‌شود این طرح‌ها تنها حدود 25 درصد به اهداف خود رسیده‌اند، ناشی از بحث اقتصاد زمین در شهرهاست. روستا افزود: زمین در محدوده‌های شهری به خصوص در کلانشهرهایی مانند تهران به حدی گران شده است که به‌دلیل صرفه ساخت‌و‌سازهای تجاری، اداری و مسکونی، به سمت توسعه فضاهای عمومی هدایت نشده است.وی با بیان اینکه هم‌اکنون الگوی مصرف فضای شهری شهروندان با تغییرات و تحولاتی مواجه شده است، خاطرنشان کرد: در گذشته هر یک از فضاهای عمومی تنها به ارائه یکی از خدمات مورد نیاز شهروندان اختصاص داشت این در حالی است که هم‌اکنون بسیاری از تقاضاهای شهروندی در قالب یک مجتمع تجاری(مال‌ها) پاسخ داده می‌شود. روستا تصریح کرد: با درک این موضوع یکی از مهم‌ترین اهداف نوسازی و رویکرد بازآفرینی شهری که همان توسعه و گسترش سازمان اجتماعی متشکل از افراد، گروه‌ها و شهروندان است و زمینه‌های جذب سرمایه‌های شهری به سمت بافت‌های فرسوده را فراهم می‌کند، محقق می‌شود.وی تاکید کرد: نگاه مجموعه مدیران وزارت راه و شهرسازی در بافت‌های فرسوده و به خصوص شخص وزیر راه وشهرسازی به موضوع بازآفرینی شهری به یکی از مهم‌ترین اولویت‌های این وزارتخانه تبدیل شده است که برگزاری جلسات منظم ستاد بازآفرینی شهری که هر دو هفته یکبار در یکی از شهرهای کشور برگزار می‌شود نمودی از این تمرکز و توجه ویژه است.

منبع : ویژه نامه دنیای اقتصاد / پنجشنبه 1 بهمن 1394