رشد فزاینده شهرنشینی در دنیا فارغ از فرصتهای توسعه که پیش روی جوامع نهاده است آنها را با چالشهای عدیدهای در حوزه های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی از قبیل فقر شهری، نابرابریهای فضایی-کارکردی، کمبودهای خدماتی و زیرساختی، بحران هویت، آلودگیهای محیطی و تهدید منابع زیست محیطی مواجه کرده است. بنا بر گزارش سازمان ملل، برای اولین بار در تاریخ بشر است که بیشتر جمعیت جهان شهرنشین هستند. در سال 2014 ، 54 درصد ازجمعیت جهان شهرنشین بودند و بر اساس تخمین سازمان ملل، سهم شهرنشینی در سال 2050 به 66 درصد افزایش خواهد یافت. در چنین شرایطی چالشهای توسعه پایدار بیش از پیش شهرها را ، به ویژه در کشورهای درحال توسعه، تحت تاثیر قرار داده و ضرورت اتخاذ سیاستها و اقدامات یکپارچه در جهت ارتقای کیفیت زندگی شهروندان را پیش روی سیاستگذاران و برنامهریزان می‌نهد.
امروزه بازآفرینی شهری پایدار به دلیل توجه توامان به توسعه متوازن و پایدار در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و محیطی، به عنوان راه برون رفت شهرها از مسیر زوال و انحطاط کیفیت زندگی به شمار میرود و در برگیرنده نگرش و اقداماتی جامع و یکپارچه برای حل مشکلات شهری به گونهای است که در نهایت به پیشرفت و بهبود پایدار اقتصادی، کالبدی، اجتماعی و محیطی در شهرها منجر می شود. در این میان فضاهای عمومی شهرها که در طول تاریخ نقشی حیاتی در زندگی اجتماعی و اقتصادی شهرها ایفا میکردند، میتوانند نقش بسزایی در تسهیل فرایند بازآفرینی شهرها ایفا کنند. طرح ضرورت تامین فضاهای عمومی ایمن، همهشمول، دسترسپذیر و سبز برای تمامی شهروندان به ویژه زنان، کودکان و معلولان در راستای بند یازدهم اهداف توسعه پایدار(سازمان ملل2015) مبین توجه فزاینده جهانی به موضوع نقش و تاثیرگذاری فضاهای شهری بر هدایت آینده شهرها برای دستیابی به توسعه پایدار است. نقش و تاثیر فضاهای شهری با کیفیت بر حیات اقتصادی شهرها و مراکز شهری، بهبود اقتصاد محلی، بهبود سلامت جسمی و روان شهروندان، کاهش جرایم و ارتقای امنیت اجتماعی، افزایش تعاملات و همپیوندی اجتماعی، تسهیل ارتباطات و ارتقای سیستم حرکت و جابهجایی از طریق فراهم آوردن فرصت ارائه گونههای مختلف از حرکت(پیاده، دوچرخه و...)، آنها را به یکی از ابزارهای کلیدی و تاثیرگذار برنامهریزان و سیاستگذاران شهری در مواجهه با چالشهای شهری تبدیل کرده است. از سوی دیگر فضای شهری به مثابه فضای گفتمان، ناظر بر مفهوم حوزه عمومي به عنوان عرصه تفکر، گفت وگو و استدلال با مشارکت و فعالیت آزاد مردم است. در این معنا، فضاهای شهری اهمیت دمکراتیک معنایی و نمادین در توسعه اجتماع نیز مییابند.بر این اساس، شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران برنامهها و اقدامات خود در زمینه بازآفرینی شهری پایدار را در دو قالب موضوعی با تاکید بر عرصه عمومی، و موضعی با تاکید بر فضاهای عمومی به مرحله اجرا رسانده است. برنامههای موضعی در قالب اقدامات و پروژههای محرک توسعه شهری با هدف ارتقای کیفیت فضاهای شهری به شرح زیر و در چهار محور اصلی تعریف و راهبری شدهاند:
1- بهسازی و نوسازی محیطی(ارتقای شبکه تاسیسات شهری، تجهیز فضاهای عمومی و اصلاح شبکه تردد سواره و پیاده): گذر آبانبار نو، ساری/ گذر سنگ سیاه، شیراز/ محور محتشم، کاشان/ مرکز محله سبزه مشهد و در نو، گرگان/ محور چهار درخت، بیرجند/ محله کلوان، نایین/ و...
2- بهسازی و نوسازی مجموعههای چندعملکردی: مجموعه کریمخانی، شیراز/ مجموعه صاحبالامر، تبریز/ و...
3- بهرهبرداری مجدد از خانهها و ابنیه تاریخی: خانه فاضلی، ساری/ خانه وارطان، تهران/ خانه تمیزی، اصفهان/ و...
4-توسعه خدمات شهری(تامین خدمات روبنایی و تقویت کارکردها): محلههای ایسینی و 2000، بندرعباس/ محلههای کریمآباد، کارخانه نمک و شهید رجایی، زاهدان/ محلههای شیخآباد، جمکران و شهرک مهدیه، قم/ و...
همچنین در قالب برنامهها و اقدامات موضوعی کوشش شده است تا ضمن ایجاد شبکههای تعاملی، فرصتهای توسعه عرصههای عمومی برای تعامل اندیشهها پیرامون مسائل و چالشهای شهری فراهم شود. از این میان میتوان به اقدامات آموزشی و ترویجی از قبیل برگزاری نشستهای تخصصی و راه اندازی رویداد جایزه ملی جستار کیفیت در تجربه های بازآفرینی شهری اشاره کرد. این رویداد با هدف ارتقای کیفیت در برنامههای بازآفرینی شهری به وسیله معرفی شاخصههای سنجش کیفی و تقدیر از کنشگران برتر تعریف شده و دومین سال آن در حال برنامهریزی است تا بتوان موضوع کیفیت زندگی فضاهای شهری را به مطالبه و خواستی عمومی و جریانی فراگیر بدل کرد. امید است این مجموعه اقدامات بتواند زمینهساز حرکت شهرها به سمت آیندهای پایدارتر برای تمامی شهروندان باشد.
مهندس سمانه خبیری
کارشناس دفتر مطالعات کاربردی و امور ترویجی
منبع : ویژه نامه دنیای اقتصاد / مورخه 17 بهمن 1394
