ایران یکی از 10 کشور بلاخیز دنیاست. از 41 نوع بلای طبیعی شناخته شده در جهان 31 نوع آن در ایران مشاهده شده است. به استناد اسناد منتشره ایران از نظر وقوع حوادث طبیعی در مقام ششم جهان قرارداد.بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی سازمان هلال احمر90درصد جمعیت کشور در معرض خطرات ناشیاز حوادث طبیعی است و 7 درصد درآمد ناخالص ملی کشور در بخش بلایا هزینه میشود که این مقدار بدون احتساب هزینه های پنهان این حوادث است. در محلات و محدوده ای ناکارآمد شهری به دلایل متعددی چون:شرایط خاص سکونت گزینی سکونتگاهها (سکونت 6 میلیون نفردرپهنه لرزه خیزی بالاوخیلی بالادر 41 شهرجمعیت بالای 2000 نفر)، ضعف مقاومت وتابآوری کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی، وضعیت نامناسب شبکههای دسترسی وخدمات،تراکم بالای جمعیت ، وقوع حوادث طبیعی تهدیدی جدی واساسی برای وقوع فاجعه انسانی خواهند بود.
براین اساس سیاست ارتقای تاب آوری شهری به عنوان یکی از اهداف اصلی بازآفرینی شهری پایدار مطرح است. بازآفرینی شهری در مسیر حل مسایل شهر دریک رویکرد کل نگر و جامع قایل به تاب آوری شهری به معنای توانایی تطابق پذیری ساختاری، فرهنگی، اقتصادی در برابر تغییرات ناگهانی و یا تدریجی است.تاب آوری شهری به عنوان یکی از ابعاد کلیدی توسعه پایدار، در معنای « قابلیت شهر در آمادگی، پاسخگویی و سلامت عمومی، اقتصاد و امنیت» تعریف شده است. یکجامعه برخوردار از تاب آوری، توانایی پاسخ گویی در برابر تغییرات به شیوه هایی موثر و مثبت را دارد به گونه ای که علی رغم تغییر، عملکردهای اصلی و انسجام اجتماعی خود را از دست نمی دهد.
برای تاب آورسازی شهرها در برابر بلایا اصول دهگانه ای در نظر گرفته شده است:بر قرار سازی نظم و هماهنگی برای درک خطر پذیری بلایا، اختصاص بودجه برای کاهش خطر پذیری بلایا، نگهداری به روز داده ها و تهیه ارزیابیهای خطر پذیری ، حفظ زیر ساخت های حیاتی برای کاهش خطر پذیری، ارزیابی ایمنی همه مدارس و تاسیسات درمانی، کاربرد و اجرای مقررات ساختمانی واقع بینانه و اصول برنامه ریزی کاربری اراضی مطابق خطر پذیری احتمالی، حصول اطمینان از تنظیم برنامه های درسی و آموزشی،حفاظت از زیست بوم ها و سپر( بافر) های طبیعی، سیستم های هشدار دهنده سریع و مدیریت سوانح ، قرار گرفتن نیازهای آسیب دیدگان در محور عملیات.
در این راستا، به منظور تدوین برنامه های شهری برای تحقق تاب آوری در شهرها باید گام هایی طی شوند. گام نخست: سازماندهی و آماده سازی برای به کارگیری اصول تاب آوری است شامل : آماده سازی کارهای نهادین و افزایش آگاهی، گردآوردن عاملین، تدوین فرایند مشارکتی، برنامه ریزی و اجرای فرایند. گام دوم: تشخیص و ارزیابی خطر پذیری شهراست که عبارتست از: آشنایی با خطرپذیری شهر، ارزیابی خطر پذیری ، تجزیه تحلیل محیط منطقه و عاملین، و ارزیابی . گام سوم: تهیه یک برنامه عملیاتی برای شهر ایمن و تاب آور حواهد بودکه در آن تعریف دیدگاه، اهداف ، اقدامات اصلی، برنامه ها و پروژه ها، و همچنین نهادینه سازی و پشتیبانی از برنامه کاهش خطر پذیری بلایاصورت می پذیرد. گام چهارمپیاده سازی برنامه هاست که اقداماتی چون تجهیز منابع، تضمین مشارکت و تملک گسترده را شامل می شود. گام آخر بهپایش ، پیگیری ، و ارزیابی برنامه و نشر و تبلیغ آن اختصاص می یابد. تاب آوری شهریرویکردی است که می بایست به صورت فرایندی و پیوسته درمسیر حیات شهر جریان ذاشته باشد و مدیریت شهری یکی از نهادهایی است که در ایجاد یا تقویت این فرایند و پیوستگی و تداوم آن در زندگی شهر نقش و مسئولیت های جدی به عهده دارد.گام های فوق به روشنی نقش و مسئولیت مدیریت شهری را در فرایند تاب آوری شهر مشخص می نمایند. مدیریت شهری از طریق شناسایی، سنجش، و توسعه ظرفیت های محلی و استفاده از مشارکت گروه های اجتماعی ذی نفع چون ساکنان بومی، کودکان، سالمندان، معلولان و....... در این زمینه عمل می نماید. در این مسیر به کارگیری تساوی حقوق شهروندان زن و مرد، ارائه تعریف شفاف از مسئولیت ها و اقدامات واقعی و تأثیرگذارونهایتاً افزایش آگاهی و ایجاد حس تعلق مشترک نسبت به برنامه تاب آوری در همه گروه های دخیل ضروری خواهد بود. بر این مبنا ، تاب اوری شهری به معنای توانایی یک جامعه در هم زیستی ، تطابق و مدیریت خطر بلایا از طریق رویکرد مثبت گرا، مشارکتی ویکپارچه است.
از سال 2010 نهضت شهرهای تاب آور در جهان آغاز شده است تا گام های موثری برای ارتقا تاب آوری شهر ها برداشته شود و در حال حاضر 2500 شهر عضو این نهضت هستند .آخرین اصول مورد توجه در نهضت شهرها تاب آوری ساماندهی و یکپارچگی مدیریت شهری و توجه حاکمیتی به تاب آوری شهر ها ، ارزیابی خطرات و شناسایی مخاطرات و استفاده از ظرفیت های مالی و ایجاد درآمد های پایدار برای افزایش تاب آوری شهری است. اصلی ترین مبحث در تاب آوری شهر ها بحث پیشگیری است. مدیریت تاب آوری شهری در هر شهر ، تعریف خاص خود را می طلبد که برپایه شناخت عمیق از ویژگی های ذاتی و طبیعی شهر بدست می آید. در این تعریف همچنین شناخت ویژگی های زیست در پهنه های مختلف شهری و محلات به صورت مجزا لازم است که براساس هر یک از گونه های بافت شهری سیاست های مشخص مدیریت شهری در زمینه تاب آوری تبیین و مشخص می شوند.
پاسخ به این پرسش که که علت پایین بودن تاب آوری شهرهای ایران چیست و چگونه می توان این خلاء را پوشش داد ، قطعا نیازمند مطالعه و بررسی در مقیاس گسترده و با درک گوناگونی شهرها در ایران است ، لکن آنچه در این زمینه به وضوح مشهود است نبود فهم و دانش درست در همه سطوح مواجهه با موضوع است. در ایران مسأله تاب آوری غالباً در مفهوم مقابله با بحران های ناگهانی و مقاوم سازی کالبدی مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین یکی از مهم ترین الویت ها در این زمینه تغییر رویکردهای مفهومی در همه سطوح سیاست گذاری، مدیریت شهری ، حرفه ای، دانشگاهی و نهایتا مردم به عنوان اصلی ترین مخاطبان است.
دکتر محمد سعید ایزدی – معاون وزیر راه و شهرسازی
منبع : هفته نامه تجارت فردا / شماره 208 / شنبه 25 دی 1395
