به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی به نقل از شرکت بازآفرینی شهری ایران، مجید روستا عضو هیات مدیره و راهبر فنی و نظارت شرکت بازآفرینی در این نشست ضمن تشریح فرایند بازآفرینی پس از سانحه گفت: : بازآفرینی پس از سانحه صرفا به معنای بازسازی سازه‌ها و کالبد شهر نیست، بلکه فرآیندی پیچیده و چند بعدی است که باید به بازگرداندن زندگی، کرامت انسانی، عدالت اجتماعی و امنیت به مناطق آسیب‌دیده منجر شود.
او با بیان این که بازآفرینی پس از سانحه، مجموعه‌ای از اقدامات است که با هدف بازگرداندن وضعیت عادی به مناطق آسیب‌دیده و بهبود شرایط زیستی، اجتماعی و اقتصادی در آن‌ها انجام می‌شود، تصریح کرد: در بسیاری از کشورها، سوانح طبیعی به‌عنوان فرصتی برای بازاندیشی در نظام برنامه‌ریزی شهری تلقی می‌شوند. از این منظر، بازآفرینی نه‌تنها به احیای فیزیکی بلکه به نوسازی معنوی، اجتماعی، اقتصادی و نهادی شهرها می‌پردازد.
او با اشاره به این که این فرآیند در چهار مرحله کلیدی شامل بازسازی فیزیکی، بازسازی اجتماعی، بازسازی اقتصادی و بازسازی ذهنی دنبال می‌شود که در نهایت منجر به ارتقای تاب‌آوری شهری خواهد شد، توضیح داد: نخست، ارزیابی و تحلیل اولیه خسارات است که طی آن ابعاد فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی آسیب‌ها به‌صورت دقیق بررسی و نیازهای فوری و بلندمدت مردم و نهادها شناسایی می‌شود. مرحله دوم، برنامه‌ریزی اضطراری و اسکان موقت است که در آن تامین خدمات اولیه نظیر آب، برق، غذا و درمان در کنار ایجاد شرایط مناسب برای اسکان موقت مدنظر قرار می‌گیرد، به‌گونه‌ای که انسجام اجتماعی حفظ و از مهاجرت‌های اجباری جلوگیری شود.
روستا ادامه داد: در مرحله سوم، بازسازی میان‌مدت با نگاه اصلاحی دنبال می‌شود که تمرکز آن بر نوسازی زیرساخت‌ها و ساختمان‌ها، رفع ضعف‌های ساختاری گذشته، بازسازی بافت‌های فرسوده و افزایش تاب‌آوری شهری است. در مرحله چهارم نیز، بازآفرینی بلندمدت و نهادینه‌سازی تاب‌آوری در دستور کار قرار می‌گیرد که شامل طراحی شهری پایدار، توسعه اجتماعی و اقتصادی، تقویت مشارکت مردم و احیای هویت فرهنگی و اجتماعی شهرهاست.
روستا تصریح کرد: تاب‌آوری شهری تنها با نگاه کالبدی محقق نمی‌شود، بلکه ابعاد گسترده‌ای نظیر حکمروایی شهری، پایداری محیط مصنوع، پویایی‌های اجتماعی و جریان‌های متابولیکی باید در نظر گرفته شود.
او در ادامه، مهم‌ترین سیاست‌های بازآفرینی در مسیر تاب‌آوری شهری را چنین برشمرد: پیشگیری از گسترش بافت‌های نابسامان شهری، بهبود وضعیت اجتماعی ساکنان، ایجاد فرصت‌های درآمدزایی، ارتقای کیفیت زندگی، مشارکت نهادهای محلی و حفاظت از میراث فرهنگی و ترویج سبک زندگی پایدار.
پنج چالش اصلی در بازآفرینی پس از سانحه
روستا در ادامه به پنج چالش اساسی در مسیر بازآفرینی پس از سانحه اشاره کرد و گفت: گسست اجتماعی ناشی از جابه‌جایی جمعیت در فرآیند اسکان موقت یا بازسازی زمان‌بر که موجب فروپاشی شبکه‌های اجتماعی و بی‌اعتمادی می‌شود اولین چالش پیش رو است. از این‌رو، طراحی برنامه‌های اسکان موقت باید با حفظ انسجام اجتماعی و حمایت‌های روانی همراه باشد.
او افزود: دومین چالش، فراموشی هویت محله‌هاست که به دلیل تمرکز صرف بر ساخت‌وساز سریع بدون توجه به ارزش‌های تاریخی و فرهنگی روی می دهد. علاوه بر این نفوذ سوداگرایانه بخش خصوصی در غیاب نظارت کافی و مدیریت یکپارچه، کمبود منابع مالی و ناتوانی سیستم‌های مدیریتی در پاسخگویی موثر و فقدان اسناد فرادستی جامع برای هدایت اصولی بازآفرینی در دوران پس از بحران از دیگر چالش‌های کلیدی پیش روی بازآفرینی بعد از حادثه محسوب می شوند.
این عضو هیات مدیره شرکت بازآفرینی شهری ایران در ادامه خواستار تدوین چارچوب‌های نظارتی و اولویت‌دهی به مسکن اجتماعی شد تا از تجاری‌سازی نامتوازن و طرد ساکنان بومی جلوگیری شود.
او همچنین کمبود منابع مالی، ضعف در مدیریت و نبود برنامه‌ریزی جامع را از عوامل کندی روند بازآفرینی دانست و پیشنهاد کرد با ایجاد صندوق‌های مالی بحران و ارتقای ظرفیت‌های نهادی، این مشکلات برطرف شود. به گفته او تدوین اسناد ملی و نقشه راهی هماهنگ در سطح کشور باعث می شود، مسیر بازآفرینی با انسجام و اثربخشی بیشتری دنبال شود.
روستا افزود: بازآفرینی شهری پس از سانحه، هرچند می‌تواند فرصتی برای بازسازی و بهبود باشد، اما بدون برنامه‌ریزی دقیق و نگاه انسانی، ممکن است منجر به آسیب‌های جدی اجتماعی و کالبدی شود. از این رو، شناخت و مدیریت چالش‌ها، پیش‌نیاز تحقق شهری پایدار و تاب‌آور است.
او با اشاره به این که بازآفرینی پس از سانحه انتخاب نیست، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای احیای سرمایه اجتماعی، اعتماد عمومی و کیفیت زندگی در شهرها به شمار می رود، اظهارکرد: ما باید از دل بحران، فرصت بسازیم و آینده‌ای بهتر، ایمن‌تر و انسانی‌تر را رقم بزنیم. این مسیر جز با هم‌افزایی نهادهای دولتی، همراهی مردم و تقویت رویکردهای مشارکتی ممکن نخواهد بود.
تجربه بین‌المللی در بازآفرینی پس از سانحه
در ادامه این نشست، «توموکو شاو» عضو انجمن برنامه‌ریزان شهری و منطقه‌ای ژاپن، از طریق وبینار به ارایه تجربیات و راهکارهای بین‌المللی در حوزه بازآفرینی پس از سوانح پرداخت. او بر اهمیت ارزیابی آمادگی برای بازیابی، تقویت ظرفیت نهادی و انسانی و توسعه نوآوری‌ها و مشارکت‌های چندجانبه تاکید کرد.
شاو همچنین به ابزارهای عملی مانند راهنماها، کارگاه‌های اجتماعی و مدل‌های مشارکتی اشاره کرد که می‌تواند مسیر بازآفرینی را هدفمند و اثربخش کند.
گفتنی است، همایش تخصصی «برنامه‌ریزی و بازآفرینی شهری پس از سانحه» که با همکاری برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد (هبیتات) و با حضور مدیران کل راه و شهرسازی استان‌ها، کارشناسان مدیریت بحران و متخصصان حوزه شهری و فعالان مدنی برگزار شد، فرصتی مغتنم برای تبادل دانش و تجربه در راستای دستیابی به شهری تاب‌آور، انسانی و مقاوم در برابر بحران‌ها فراهم آورد.
