در جهان امروز پدیده حاشیه‌نشینی نه تنها دیگر جغرافیا یا مرز خاصی را نمی‌شناسد، بلکه این معضل ناپسند اجتماعی حتی در قلب اروپا و استرالیا نیز در حال گسترش است.
به گزارش روابط عمومی شرکت مادر تخصصی عمران وبهسازی شهری ایران به نقل از خبرگزاری ایسنا، طبق تعریف سازمان ملل متحد حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است که با اسکان غیررسمی و بدون مجوز اقشار کم درآمد در مکان‌های مستعد کناره شهرها آغاز می‌شود. امروزه این معضل نه تنها در ایران در حال گسترش است، بلکه حتی کشورهای پیشرفته اروپایی مثل اسپانیا و ایتالیا نیز شاهد گسترش غیرقابل کنترل این معضل اجتماعی هستند.
در آخرین گزارش سازمان تجارت جهانی آمده است که تا سال 2030 میلای بیش از نیمی از مردم جهان در حاشیه شهرها زندگی خواهند کرد. افزایش حاشیه‌نشینی در کشورهای ثروتمند با رشد کمتر و در کشورهای فقیر مثل هند، پاکستان، برزیل و ونزوئلا با رشد 70 میلیون حاشیه‌نشین در سال همراه است.
با توجه به پیش‌بینی صحیح سازمان ملل در مورد رشد پدیده حاشیه‌نشینی در دهه آغازین قرن بیستم، ضروری است تا تدوین برنامه جدی مبارزه با این پدیده ناپسند اجتماعی در اولویت سیاست‌گذاری ایران نیز قرار گیرد.
ایران با چالش 18 میلیون حاشیه‌نشین مواجه است
پدیده حاشیه‌نشینی نه تنها در جهان در حال گسترش است بلکه ایران نیز با چالش 18 میلیون حاشیه‌نشین مواجه است. با در نظرگرفتن این‌که حدود ٥٥ میلیون نفر از جمعیت ایران شهرنشین هستند، بنابراین با یک محاسبه ساده مشخص می‌شود که تقریبا یک سوم شهرندان ایرانی حاشیه‌نشین هستند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که پدیده حاشیه‌نشینی نه تنها با استانداردهای اجتماعی و فرهنگ شهرنشینی مطابقت ندارد، بلکه در مناطق حاشیه شهر به دلیل این‌که زیرساخت‌های لازم برای بسترسازی شهری توسط مسئولان برای این مناطق در نظر گرفته نشده است و خدمات شهری شامل این مناطق نمی‌شود، بنابراین بهداشت شهری، فردی و اجتماعی در این مناطق با مشکل اساسی مواجه می‌شود.
بزرگترین منطقه فقیرنشین جهان در هندوستان و در شهر بمبئی قرار دارد
دفتر برنامه‌ریزی اسکان بشر سازمان ملل متحد در دهه اول قرن بیست‌ویکم یعنی از سال 2000 تا سال 2010 میلادی، رشد 227 میلیون حاشیه‌نشین در کشورهای مستعد این پدیده را پیش‌بینی کرده بود.
مطالعات جدید سازمان اسکان بشر نشان می‌دهد که با توجه به هشدارهای داده شده به کشورهای مستعد گسترش پدیده حاشیه‌نشینی مثل هند و چین، متاسفانه با بی‌تدبیری این دولت‌ها تا سال 2020 میلادی حداقل 500 میلیون حاشیه‌نشین جدید به جمعیت جهان افزوده می‌شود.
طبق آخرین اطلاعات سازمان ملل متحد، بزرگترین منطقه فقیرنشین جهان در هندوستان و در شهر بمبئی قرار دارد. شهرک فقیرنشین دهراوی با بیش از یک میلیون جمعیت در سال 1800 میلادی توسط حکومت بریتانیا تاسیس شد.
دومین منطقه فقیرنشین جهان از نظر بزرگی در برزیل و در حاشیه شهر ریودوژانیرو واقع شده است. با این‌که شهر ریودوژانیرو یکی از جاذبه‌های توریستی آمریکای جنوبی و برزیل به شمار می‌آید، اما حداقل یک پنجم جمعیت این شهر در محله‌های بدون امکانات شهری زندگی می‌کنند.
سومین منطقه پرجمعیت حاشیه‌نشین جهان در شهر پنوم‌پن کامبوج قرار دارد. با توجه به مشکلات اساسی موجود در اقتصاد کامبوج، جمعیت فقیرنشین این کشور به سرعت در حال افزایش است.
در لیست کشورهای دارای مناطق فقیرنشین، کشورهای ثروتمندی مثل ایالات متحده، استرالیا، اسپانیا، ترکیه و حتی انگلستان نیز وجود دارد.
مناطق فقیرنشین در کشورهای با اقتصاد ضعیف نتیجه درآمد پایین و رشد جمعیت غیرقابل کنترل است
مسئله مناطق فقیرنشین در کشورهای با اقتصاد ضعیف نتیجه سرانه درآمد پایین و رشد جمعیت غیرقابل کنترل است، اما این مسئله حتی در قلب اروپا یعنی کشورهایی که بیشترین درآمد ناخالص ملی را دارند نیز وجود دارد. به‌طوری‌که بیش از 70 درصد مردم ایتالیا که در اصطلاح محلی جیپسی یا کولی نامیده می‌شوند زندگی فقیرانه‌ای را در این کشور تجربه می‌کنند.
بیشتر جمعیت فقیرنشین اروپا که بالغ بر 10 تا 12 میلیون نفر هستند در کشورهای شرقی اروپا متمرکز شده‌اند.
مطالعه بر روی وضعیت زندگی جوامع فقیرنشین نشان می‌دهد که به طور کلی دو عامل اساسی در پیدایش و گسترش پدیده حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ دخالت دارد. عامل اصلی مسئله پایین بودن درآمد ملی و کمبود منابع داخلی است، این مسئله در پیدایش مناطق فقیرنشین هند، پاکستان و کشورهای آفریقایی نقش موثری داشته است.
عامل دوم کمبود یا فقدان عدالت اجتماعی در توزیع عادلانه ثروت ملی هر کشور بین همه شهروندان است. به عنوان مثال با این‌که پس از جنگ جهانی دوم کشورهای اروپایی با رشد اقتصادی بالا، ثروت سرشاری را بدست آوردند و عنوان کشورهای توسعه‌یافته را کسب کردند، اما به علت عدم رعایت کامل عدالت اجتماعی هنوز بخش قابل توجهی از جمعیت اروپا در فقر زندگی می‌کنند.
در شرایط فعلی کشور بهترین راه مبارزه با حاشیه‌نشینی ایجاد اشتغال در روستاهاست
بسیاری از فعالان اقتصادی و کارشناسان اقتصاد معتقدند که مسئله گسترش فقر و افزایش مناطق فقیرنشین در حاشیه شهرهای بزرگ ایران نیز نتیجه سیاست‌گذاری‌های متمرکز توسعه شهری و عدم توجه کافی به اشتغال‌زایی در شهرستان‌ها و روستاهای کشور است. در شرایط فعلی که اقتصاد ایران تحت تاثیر تحریم آسیب دیده است، توجه کم مسئولان به مسئله اشتغال در روستاها نیز به این معضل دامن زده و متاسفانه امروز شاهد افزایش پدیده روستاهای خالی از سکنه هستیم، چرا که مردم به امید اشتغال و زندگی بهتر به شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند.
با توجه به این‌که اکثر جمعیت مهاجر به شهرهای بزرگ ایران مثل تهران و مشهد توانایی پرداخت هزینه‌های زندگی در شهر را ندارند بنابراین آنها زندگی در محله‌های بسیار ارزان حاشیه شهر را ترجیح می‌دهند و برای کار به شهر می‌آیند.
تمرکز جمعیت جوان و با درآمد کم در حاشیه شهرهای بزرگ نه تنها از نظر مسائل بهداشتی با مشکلات اساسی مواجه است، بلکه مشکلات حاد اجتماعی مثل افزایش اعتیاد و بیماری ناشی از افزایش اعتیاد مثل ایدز و هپاتیت را به همراه دارد.
بسیاری از کارشناسان مسائل اجتماعی و شهری اولین دلیل افزایش پدیده حاشیه‌نشینی پس از انقلاب اسلامی ایران را نتیجه جنگ تحمیلی با عراق می‌دانند. با آغاز جنگ بسیاری از مردم شهرهای جنگ‌زده مثل خرمشهر، آبادان و شهرهای غرب کشور به مناطق مرکزی مهاجرت کردند. با توجه به این‌که شهرهای مرکزی ایران توانایی جذب تعداد زیاد مهاجر را نداشتند، لذا بیشتر مهاجران در حاشیه شهرها ساکن شدند و بسیاری از آنها پس از پایان جنگ به شهرهای خود بازنگشتند.
پس از مسئله جنگ تحمیلی و تاثیر مستقیم آن بر پدیده حاشیه‌نشینی، دومین عامل اصلی در افزایش این پدیده عدم توجه به سیاست‌های تمرکز زدایی و ایجاد اشتغال و افزایش امید به زندگی در شهرستان‌ها و روستاهای کشور است.
در شرایط فعلی کشور با در نظر گرفتن مشکلات اقتصادی بهترین راه مبارزه با حاشیه‌نشینی در مرحله اول ایجاد اشتغال در روستاها برای کاهش نرخ مهاجرت به شهرهاست و در مرحله دوم تولید. مجتمع‌های مسکونی ارزان با رعایت زیرساخت‌های شهری و با وام کم‌بهره دولتی است.
منابع:
mirror.unhabitat.org/citiesalliance.org/http://whenonearth.net
