مشاور وزیر راه و شهرسازی در امور بانوان با تأکید براینکه رشد شتابان شهرنشینی، استقرار نامتعادل جمعیت و افزایش شکاف‌های اجتماعی- درآمدی مهمترین عوامل ایجاد حاشیه‌نشینی در کشور به شمار می‌روند گفت: در حال حاضر محدوده‌های وسیعی از کشور با فقر شهری و ایمنی یا تاب آوری و همچنین بحران هویت مواجه هستند.
به گزارش روابط عمومی شرکت مادر تخصصی عمران وبهسازی شهری ایران به نقل از پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی دکتر منا عرفانیان مشاور وزیر راه و شهرسازی در امور بانوان در «نشست آسیب شناسی شکل گیری محلات ناکارآمد شهری و شیوه‌های مواجهه با آن» که در محل باشگاه هواداران جمعیت امام علی(ع) برگزار شد؛ به ریشه یابی و تاریخچه شکل گیری این محلات پرداخت و گفت: رشد شتابان شهرنشینی با الگوی نامتوازن، استقرار نامتعادل جمعیت در مراکز شهری، جابجایی جمعیت از روستاها به شهرها، افزایش شکاف‌های اجتماعی- درآمدی، عدم تامین فضای زندگی برای کم درآمدها توسط طرح‌ها و برنامه‌های رسمی کشور، از جمله عواملی هستند که باعث شکل گیری بافت‌های ناکارآمد شهری شده است.
وی در ادامه به معضلات ایجاد شده اشاره کرد و گفت : بافت‌های ناکارآمد دچار فقر شهری می‌شوند که این فقر شهری فقط شامل درآمد نیست بلکه فقر در امکانات آب، فاضلاب، آموزش و درمان نیز جزو فقر شهری محسوب می‌شوند .
مشاور وزیر راه و شهرسازی همچنین مفهوم «تاب آوری شهری» را تشریح کرد و افزود: این مفهوم به معنی مقاومت یک شهر در برابر هر اتفاق مانند زلزله ، سیل ، طوفان و... است.
عرفانیان در ادامه با بیان آنکه محدوده‌های وسیعی از کشور با فقر شهری و ایمنی یا تاب آوری و همچنین بحران هویت مواجه هستند افزود: ۱۵ درصد از مساحت کل کشور معادل ۱۳۰ هزار هکتار جزو محدوده‌های ناکارآمد هستند که در سه بخش ( ۵۶ هزار هکتار بافت ناکارآمد، ۲۵ هزار هکتار عرصه‌های تاریخی و ۴۸ هزار هکتار سکونتگاه‌های غیر رسمی) تقسیم بندی می‌شوند.
وی در ادامه به "سند ملی راهبردی قانونی" اشاره کرد و گفت: این سند در سال ۹۳ توسط هیئت دولت به تصویب رسید و در آن برای رسیدگی به بافت‌های ناکارآمد، این بافت‌ها به چهار دسته تقسیم شده‌اند.
مشاور وزیر راه و شهرسازی تصریح کرد: محدوده‌های تاریخی شهرها، پهنه‌های نابسامان میانی، پهنه‌های با پیشینه روستایی و سکونتگاه‌های غیر رسمی که به نام حاشیه شناخته می‌شوند و لزوما در حاشیه قرار ندارند و حتی ممکن است در کنار یک اتوبان در وسط شهر باشند؛ چهار گروهی هستند که به منظور رسیدگی هرچه بهتر به بافت‌های ناکارآمد دسته بندی شده‌اند.
عرفانیان همچنین اظهار کرد: در این سند راهبردی آسیب شناسی محله‌ها و محدوده‌های هدف با رویکرد بازآفرینی انجام شده و بر خلاف گذشته به این توجه شده است که این محلات لزوما همیشه تهدید نبوده بلکه فرصت هم می‌توانند باشند؛ از جمله اینکه با تغییر ساختارهای اجتماعی و تغییر نگاه‌ها ، گروه‌های مدنی می‌توانند پتانسیل ارزشمندی برای بیدار کردن سرمایه‌های انسانی و اقتصادی در این محلات باشند.
وی در ادامه به خلاصه ای از اقدامات انجام شده از سال ۱۳۵۷ تا کنون اشاره کرد و گفت: متاسفانه دیدگاه‌های اولیه بر مبنای تخریب بوده است و بعد از سالها کم کم به این فکر می‌افتند که با افزایش جمعیت این محلات باید به شیوه دیگری عمل کنند که در نهایت سند راهبردی ملی تصویب می‌شود که در این سند ارگان‌های مختلفی از جمله وزارت کشور، راه و شهرسازی ، میراث فرهنگی، بهداشت، تعاون کار و رفاه اجتماعی، شهرداری‌ها، بهزیستی و... دخیل هستند و باید برنامه‌ها و اقداماتشان در سطح ملی، استانی و شهری با هم هماهنگ باشد.
مشاور وزیر راه و شهرسازی اهداف اصلی این سند را کاهش فقر شهری با رویکرد توانمندسازی محدوده‌های هدف و پیش گیری از بازتولید فقر، ارتقای تاب آوری شهری، ارتقای هویت و تحقق حکمروایی شهری است گفت: محله گرایی مدل جامع بهسازی، توانمند سازی گروه‌های کم درآمد و مشارکت محوری و توجه به مخاطبان اصلی از جمله سیاست‌های اقدامی در راستای تحقق این اهداف است.
دکتر عرفانیان همچنین تصریح کرد: در حال حاضر مسئولین امر به این نتیجه رسیده‌اند که باید محله را درک کنند و درون محله کار کنند؛ مشابه کار با ارزش جمعیت امام علی(ع) که سالهاست در درون محلات حاشیه مشغول فعالیت هستند.
در ادامه این نشست عسل نعمت اله زاده از اعضای جمعیت امام علی (ع) به محلات حاشیه شهری اشاره کرد و گفت: روح شهری جدا از روح انسانی که در آنجا زندگی می‌کند نیست و متاسفانه نگاه در محلات حاشیه انسان محور نیست؛ همین باعث شده که ما به راحتی از کنار کودک کار می‌گذریم، همانطور که محلات حاشیه را اصلا نمی‌بینیم و فکر می‌کنیم که کافی است کودک من در شرایط خوب باشد و اگر کودک کار بر سرچهار راه و یا در محلات دارای معضل باشد مشکلی ندارد.
وی افزود: این در حالیست که انسان دارای زندگی اجتماعی است و زندگی ما از زندگی دیگران تاثیر می‌گیرد؛ وقتی ما به محله‌های حاشیه مثل دروازه غار نمی‌رویم یعنی روح خود را از آنجا برده ایم و آدم‌های آن محله و کودکان احساس غربت می‌کنند یعنی این آدم‌ها از بعد اقتصادی و فرهنگی از ماجدا هستند و این کودک اگر در آینده بزهکار شود ما نقش خودمان را در آن نمی‌بینیم .
نعمت اله زاده در ادامه با اشاره به فاکتورهای روانشناسی شهری ادامه داد: وقتی تراکم انسان‌ها در جایی زیاد باشد انسان‌ها در آنجا احساس راحتی ندارند و درصد پرخاشگری بالا می‌رود؛ در این محلات کودکان با تنازع بقا زندگی می‌کنند. به علاوه اینکه محله حاشیه برای یک کودک مثل یک مدرسه بزهکاری است چون هیچ برنامه ای برای کودک وجود ندارد نه محیط فرهنگی یا پارک و فضای سبز مناسب و نه هیچ امکان دیگری ، فضا کم و محیط پر از بزه است؛ به این ترتیب کم کم قبح کار بزه برای کودک از بین می‌رود .
عضو جمعیت امام علی(ع) در ادامه تاکید کرد: از دیگر مشخصات محلات حاشیه کوچه‌های تنگ با نور ناکافی و استفاده نشدن از رنگ در المان‌های شهری و البته توزیع ناعادلانه امکانات است.
نعمت اله زاده در ادامه به آگاهی به حقوق شهری اشاره کرد و افزود: آیا همه ما حقوق شهری خود را می‌شناسیم؟ اگر نمی‌شناسیم نمی‌توانیم مطالبه‌گری برای آنها داشته باشیم و جمعیت امام علی(ع) سعی می‌کند که این مطالبه‌گری را داشته باشد و آن را به نفرات محلات حاشیه نیز آموزش دهد.
وی ادامه دا: برای مثال محله‌ای حاشیه‌ای در استان کرمان، فاقد هرگونه امکانات حتی آب و برق بود؛ شهرداری نیز تنها سیاست تخریب را در آنجا اجرا می‌کرد، اما با پیگیری‌های جمعیت امام علی(ع) در حال حاضر آن محله دارای آب، برق و آسفالت خیابان شده است.
نعمت‌اله زاده به مسئله نادیده گرفتن حضور مردم در محلات پرداخت و تشریح کرد: اگر امکاناتی نظیر فروشگاه‌ها یا اماکن که شبانه روزی در محلات حاشیه وجود داشته باشند کم کم به عنوان ناظر بیرونی عمل کنند از ناامنی و بزه در ساعات شبانه در محله کاسته می شود؛ این درحالیست که در حال حاضر حتی نیروی انتظامی نیز در برخی از این محلات حضور ندارد و با روند شهرسازی کاری کرده ایم که مردم هم به آن محلات نمی روند و لذا این محلات امنیت محور هم نیست.
در ادامه این نشست محیا واحدی نیز به تشریح زوایای دیگر محلات ناکارآمد پرداخت و عنوان کرد: فقر و بیکاری و نبود تولید ، صنعت و کشاورزی در روستاها سبب گسیل جمعیت به فضاهای شهری شده و حاشیه سازی اتفاق می افتد و آدمهایی به دلیل فقر به نوعی از جامعه رانده می‌شوند و همین دورافتاده شدن از جامعه باعث بازتولید فرهنگ فقر می‌شود.
وی همچنین به تشریح دو فرهنگ حاشیه نشین و حاشیه ساز پرداخت و گفت: در فرهنگ حاشیه نشینی شاهد ازدواج در سن کم، باروری‌های بسیار، کار کودک به جای پدر، کودک محروم از تحصیل و... هستیم اما در کنار آن فرهنگی که خودش حاشیه را بوجود می‌آورد همان بی تفاوتی، بی مسئولیتی، عدم حضور درست، عدم سیاست‌ها و پیگیری‌هایی است که می‌تواند جلوی بزه و رشد آسیب را بگیرد؛ این فرهنگ حاشیه ساز برای همه اقشار جامعه است چه خانواده‌ای که خودش و فرزندش را از جامعه جدا می‌بیند، چه محیط‌های دانشگاهی چه پزشکان تا برسیم به بخشی که در قانونگذاری دخالت دارند.
عضو جمعیت امام علی همچنین عنوان کرد: زمانیکه جمعیت امام علی با کودک کار ارتباط گرفت، دید که در محله هیچ امکانی نیست، آستین‌ها را بالا زد و الگوی خانه‌های ایرانی را بوجود آورد و علاوه الگویی را نیز برای مطالبه گری به جامعه داد.
واحدی ادامه داد: سعی کردیم حضور مردم و نگاه مسئولان را بیاوریم ، از خدمات جزء به تغییرات کلان برسیم و علاوه برآن می‌دانیم که همه چیز را نباید از دولت خواست.
