کارشناسان در نشست علمی تخصصی حاشیه نشینی و راهکارهای پیشگیری و مدیریت آن به این رهیافت رسیدند که توانمند سازی حاشیه نشینان و مشارکت آنها در اجرای برنامه ها، مناسب ترین راهکار برای حل مشکلات در این مناطق است .
به گزارش روابط عمومی شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران به نقل از خبرگزاری ایرنا بر این اساس در این نشست که چهارشنبه 12 خرداد 95 در شیراز برگزار شد، کارشناسان گفتند: می توان با بهره گیری از فرصت های درون مناطق حاشیه نشین اقداماتی برای ساماندهی این مکان ها انجام داد.
به گفته کارشناسان در این نشست، پدیده ناهمگون حاشیه نشینی در شهرها به ویژه کلان شهرها موضوعی است که به دلیل سیاست گذاری های و اجرای برنامه های نامتوازن توسعه ای شهرها صورت گرفته و امروز سکونت گاه های غیر رسمی در حاشیه شهرها به مراکزی تبدیل شده که مسئله شهرنشینی رابه مخاطره انداخته است.
به اعتقاد این افراد، پدیده حاشیه نشینی در پی مهارجرت بسیاری از روستاییان و افراد برای به دست آوردن رفاه، آسایش و اقتصاد بیشتر در زندگی به شهرها صورت گرفته است که متاسفانه این روند به طور کامل محقق نمی شود و افراد از ظرفیت و فرهنگ های شهری و روستایی بهره مند نمی شوند.
بنابر اظهارات این کارشناسان، در سال های گذشته جمعیت روستاها بسیار بیشتر از شهرنشین ها بوده و این امر موجب توازن و تعادل بوده است اما به دلیل برنامه ریزی های نامناسب توسعه ای از سال 1365 این تعادل به هم خورده و پدیده ناهمگون مشکل آفرین حاشیه نشینی در کنار شهرهای کلان کشور ایجاد شده است.
به گفته این کارشناسان یکی ازدلایل تغییر رویه جمعیتی و افزایش جمعیت شهر نشین به دلیل مسئله بیکاری و اشتغال است به طوری که در برخی از مناطق کشور و استان فارس آمار بیکاری بیش از 50 درصد و با ماندگاری 50 سال است که این موضوع نیز یکی از عوامل موثر در مهاجرت به شهرها بوده است.
** حاشیه نشینی و اثر انگشت
معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذربایجان شرقی گفت: پدیده حاشیه نشینی در هر منطقه مانند اثر انگشت منحصر به فرد است و نمی توان یک نسخه واحد برای مناطق حاشیه نشین تمام شهرها نوشت زیرا عوامل موثر بر ایجاد حاشیه نشینی در هر شهر و استان متفاوت است.
حیدر فتح زاده افزود: برای توانمندسازی مناطق حاشیه نشین باید هر یک از این محلات به صورت جداگانه و متفاوت از هم دیده شوند و شناسنامه هر محله بر اساس مقتضیات آن مکان تعریف و مشخص شود زیرا در مناطق حاشیه نشین نیازهای زنان، مردان و جوانان باهم متفاوت است. وی با بیان اینکه برای تهیه شناسنامه هر منطقه حاشیه نشین باید اطلاعات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و مدیریت شهری گردآوری شود بیان کرد: بهترین منابع برای جمع آوری اطلاعات، اهالی محله های حاشیه نشین است که به واسطه آنها می توان اولویت ها و نیازهای هر منطقه را به دست آورد.
او اظهارداشت: باید ساز و کاری فراهم شود تا ارتباط افراد مناطق حاشیه نشین با بدنه شهری بهبود پیدا کند که در این زمینه اجرای برنامه ها در این محلات نیز باید با مشارکت مردم انجام شود.
فتح زاده اضافه کرد: حل مشکلات در مناطق حاشیه نشینی تنها با پول و مسایل کالبدی امکان پذیر نیست بلکه مهمترین راهکار برای حل این مشکلات تغییر در ساختارهای ذهنی و اجتماعی مردم این مناطق است.
این عضو هیات علمی دانشگاه ادامه داد: در توانمند سازی حاشیه نشینی به دنبال این هستیم که موانع ذهنی ، اجتماعی و مالی ساکنان سکونت گاه های غیر رسمی را ازطریق آموزش، اشتغالزایی، افزایش توان مالی خانوارها و ایجاد امنیت برطرف سازیم.
وی با بیان اینکه مسایل فرهنگی و اجتماعی، شاخص توانمندسازی محلات حاشیه نشین است عنوان داشت: برای توانمندسازی مناطق حاشیه نشین باید بر روی ویژگی و ظرفیت ها و مداخله های اجتماعی مردم این مناطق کار شود.
فتح زاده افزود: مسایل کالبدی، زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و مدیریت شهری شاخص های تهدید و فرصت در مناطق حاشیه نشین است که می توان از این مسایل برای ایجاد توانمندسازی بیشتر مردم این مناطق بهره گرفت.
او گفت: در تاریخ سرشماری ایران 32 درصد جمعیت شهری و 68 درصد جمعیت روستا نشین بوده است که سال 1365 این تعادل در سیستم جمعیتی کشور به هم خورد و هم اینک 31 درصد جمعیت ما روستا نشین و مابقی شهرنشین است.
وی با بیان اینکه جمعیت کنونی ساکن در روستاها توانایی مهاجرت ندارند و گرنه آنها نیز به شهرها مهاجرت می کردند بیان کرد: در حال حاضربیش از یک هزار و 300 آبادی در کشور ما به دلیل مهاجرت و ایجاد پدیده حاشیه نشینی خلی از سکنه است که پیش بینی بر این است که این آمار در سال های اخیر از مرز دو هزار آبادی نیز بگذرد.
فتح زاده اظهارداشت: حاشیه نشینی در کشور ایران مانند دو عاشق و لیلی و مجنون است و این بدان معناست که نه دولت به حاشیه نشینان و نه حاشیه نشینان به دولت نزدیک می شوند و مانند دو عاشق در کنار هم می گذرند اما به هم نمی رسند.
وی اضافه کرد: برای پژوهش در مناطق حاشیه نشین شش سال در آن مناطق زندگی کردم گفت: مسایل و موضوع های مناطق حاشیه نشین روز به روز در حال تغییر است لذا برای رفع مشکلات در این مناطق باید نگاه ها از کلان به جزء و خرد باشد.
** تدوین طرح آمایش سرزمین برای توزیع عادلانه منابع در فارس
مدیر کل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری فارس نیز گفت: حاشیه نشینی به دلیل عدم تعادل و توازن برنامه ریزی های توسعه ای در مناطق و استان های کشور ایجاد شده است که متاسفانه پنج برنامه توسعه ای که از قبل و بعد از انقلاب در کشور پیاده سازی شده است، توسعه بر اساس اقتصاد، سیاست و فرهنگ است و نه رشد انسانی و عدالت اجتماعی که آرمان های اصلی انقلاب بوده، متمرکز بوده است.
سید علی محمد موسوی افزود: به دنبال برنامه ریزی های نامتوازن شاهد ایجاد پدیده حاشیه نشینی و دو قطبی شد جامعه هستیم به طوری که عمده امکانات و فرصت ها در کلانشهرها مستقر شده که موجب جذب و مهاجرت افراد برای زندگی و کار بهتر شده است.
وی بیان کرد: در گذشته وضعیت جمعیت کشور ما 70 درصد روستایی و 30 درصد شهری بوده است که این افراد در گذر سالها به شهرها مهاجرت کرده اند اما شهر نشین نشدند، توانایی شهر نشینی کسب نکرده و بر خرده فرهنگ های خود پایبندند.
موسوی با بیان اینکه دولت طرح کاهش آسیب های اجتماعی را با اولویت طلاق، حاشیه نشینی، بی بند و باری، اعتیاد و مناطق حاد و بحرانی را در دستور کار دارد اظهارداشت: مباحث اجتماعی در کشور مهجور بوده است که متاسفانه در ده سال گذشته نیز حتی مسایل آمایش سرزمین که منجر به عدالت در توزیع منابع کشور می شد، نیز تعطیل شده بود.
او با بیان اینکه در زمینه کاهش مسایل اجتماعی همگان مسئولان هستند اضافه کرد: در حال حاضر حدود 11 میلیون نفر در کشور در مناطق حاشیه شهرها زندگی می کنند.
وی ادامه داد: استان فارس و به ویژه شهر شیراز نیز گرفتار پدیده حاشیه نشینی است و هم اینک 10 محله از جمله محله های سعدی، سهل آباد، سلطان آباد، مهدی آباد، شهرک بهار، گل کوب، شیخ علی چوپان و کوشک میدان در شیراز و محلاتی در اطراف شهرستان های مرودشت و کازرون با وسعت حدود هزار و 200 هکتار و جمعیت بالغ بر حدود 250 هزار نفر زندگی می کنند.
موسوی عنوان داشت: در ده سال گذشته بیش از 70 درصد از مهاجرت ها در استان به شهر شیراز بوده که مهمترین علت این مهاجرت ها نیز برخورداری از امکانات و فرصت ها در این کلان شهر است.
وی گفت: حاشیه نشینان دارای خرده فرهنگ های مختلف مناطقی هستند که از آن مهاجرت کردند که با فرهنگ شهرهای بزرگ مغایرت دارد و منجر به وجود مشکلات برای آنها می شود، لذا آسیب های اجتماعی و جرایم در این مناطق بیشتر است.
مدیر کل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری فارس افزود: حاشیه نشینان به دلیل عدم توانایی شغلی و دوری از منطقه خود منزلت اجتماعی و شان زندگی خود را از دست می دهند و به همین دلیل دچار آسیب های اجتماعی می شوند.
او بیان کرد: ساماندهی حاشیه نشینی یکی از موضوع های مورد نظر و تاکید دولت تدبیر و امید است که تلاش می کنیم با اجرای برنامه ها و برنامه ریزی های مناسب ابعاد زندگی فرهنگی و اجتماعی حاشیه نشینان را با زندگی اجتماعی شهر ادغام شود و با این ها رفتارتکریم مدارانه صورت گیرد.
موسوی اظهارداشت: معتقدیم ساماندهی و کنترل پدیده حاشیه نشینی نیازمند تدبیر است که بحث ادغام فرهنگ آنها در زندگی شهرهای نزدیک سکونت و توانمند سازی حاشیه نشینان به عنوان اولویت و سیاست در دستور کار دولت است.
وی اضافه کرد: بیشتر افرادی که در مناطق حاشیه شهرها و سکونتگاه های غیر رسمی زندگی می کنند به شغل هایی از جمله کشاورزی و دامداری مشغول بوده اند و پس از مهاجرت هیچ شغلی ندارند لذا برنامه ریزی هایی توسط دولت انجام شده که به این افراد از طریق آموزش های فنی و حرفه ای حرفه و شغل آموزش داده شود.
موسوی ادامه داد: تمام مناطق بحرانی و حاشیه نشین در استان فارس کار مطالعاتی انجام و نیازهای کالبدی، فرهنگی و اجتماعی هر محله مشخص شده است که در این زمینه وظیفه هر دستگاه نیز معین شده است.
او عنوان داشت: برنامه توانمندسازی حاشیه نشینان از امسال اجرایی می شود که در این زمینه طرح پنج ساله ای با مشخص بوده وظائف و مسیر حرکت هر دستگاه در استان تهیه شده است که گزارش اجرای این برنامه ها سالانه به مدیران استان ارائه می شود.
وی افزود: بر اساس آمار سال 85 ، جمعیتی از مناطق حاشیه نشین شیراز مهاجرت کرده اند که برآورد ما این است که این افراد توانمند شده و به دلیل برخورداری از شغل هایی که در شهرها بازار کار دارند عزیمت کرده اند.
موسوی بیان کرد: عمده فعالیت های ما در بخش کنترل و ساماندهی مناطق حاشیه نشین با همکاری تشکل های مردم نهاد انجام می شود به طوری که این تشکل ها نیازهای محله ها، نوع آموزش های مورد نیاز، وظائف دستگاه ها و ارتباط برای مشارکت مردم این مناطق را شناسایی می کنند و انجام می دهند.
او ادامه داد: یکی از دلایل استقبال مردم مناطق حاشیه نشین از برنامه ها و شرکت در دوره ها و کلاس ها، مردمی دنبال شدن برنامه هاست زیرا وجود سازمان های مردم نهاد در راس کارها، پل ارتباطی مناسبی بین دولت و مردم مناطق حاشیه نشین است.
موسوی اضافه کرد: همچنین در بحث کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی در استان فارس طرح آمایش سرزمین فارس در حال تدوین است که هم اینک فعالیت ها در تهیه این طرح در بخش فرهنگی، اجتماعی و سرزمینی در حال نگارش است.
وی عنوان داشت: این طرح آمایش سرزمین مبنای توزیع منابع در ده سال آینده در استان می شود به همین دلیل مطالعات و تدوین این طرح با حساسیت انجام می شود.
او با بیان اینکه بحران دو قطبی شدن جامعه در حدود 70 سال شکل گرفته است اضافه کرد: تمرکز ما در مباحث توسعه ای و توزیع منابع در استان حرکت با مبنای عدالت اجتماعی و نه رشد اقتصادی است که این مهم را با جدیت دنبال می کنیم.
** حاشیه نشینی امروز حاصل برنامه ریزی های زمان شاه
دانشیار جامع شناسی دانشگاه شیراز نیز گفت: کشور آمریکا از سال 1325 شروع به برنامه ریزی توسعه ای و عمرانی در کشور ما کرد که تا پیروزی انقلاب اسلامی پنج برنامه در کشور ما اجرا کردند.
دکتر سعید زاهد زاهدانی افزود: مبنای برنامه ریزی های آمریکایی ها در کشورما با اهداف مختلف عمرانی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بود که نتیجه آن صنعتی شدن و شهر نشینی، مهاجرت روستا به شهرها و شروع جاشیه نشینی شد .
وی بیان کرد: نخستین حاشیه نشینی در کشور ما در سال 1330 و بنابر اصلاحات رضاشاه در تهران شکل گرفت و فراگیر شدن این پدیده در از سال 1341 و اوج آن در سال 1350 در دیگر شهرهای ایران بود.
او اظهارداشت: حاشیه نشینی امروز کشور ما حاصل برنامه ریزی ها در دوره شاه است که متاسفانه ما بعد از انقلاب نیز برنامه توسعه دوران شاه را متوقف نکردیم.
زاهد زاهدانی اضافه کرد: در زمان شاه مبنای توسعه بزرگ شدن کلان شهرها بوده است که متاسفانه در بعد از انقلاب نیز این کار ادامه پیدا کرد و برای جلوگیری از این موضوع کاری انجام نشد.
وی با بیان اینکه الگوهای توسعه ای جمعیت را به مراکز استان ها و کلان شهرها می کشاند و اگر این الگوها تغییر نکند روزبه روز پدیده حاشیه نشینی بیشتر می شود ادامه داد: در حال حاضر 40 درصد جمعیت استان فارس در شیراز زندگی می کند که این بسیار نامناسب است.
زاهد زاهدانی عنوان داشت: حاشیه نشینی به کسانی گفته می شود که در شهر زندگی می کنند اما جذب اقتصاد شهری نمی شوند و از امکانات متعارف شهری بی بهره اند.
این استاد دانشگاه شیراز افزود: حاشیه نشینی در اثر روابط تمرکزگرا ایجاد شده و کاخ و کوخ نشینی را ایجاد می کند و این بدان معناست که توزیع امکانات و منابع به صورت تبعیض آمیزمی شود و یک عده بسیارپولدار و یک عده بسیار فقیر می شوند.
وی با بیان اینکه باید ساز و کاری اندیشیده شود تا حاشیه نشینان خود را جزو شهرهای محل سکونت خود بدانند گفت: بعد از انقلاب اسلامی اقتصاد مقاومتی نخستین برنامه اقتصادی بومی تدوین شده در کشور است که اقتصاد مقاومتی تنها راه و الگوی حل مسئله حاشیه نشینی است.
زاهد زاهدانی بیان کرد: اقتصاد مقاومتی بر ویژگی های غیر تمرکز گرا بودن و استفاده از امکانات دوران زا تاکید دارد که این عوامل نقطه مقابل برنامه های اقتصادی و توسعه ای آمریکایی ها در ایران است که می تواند مشکلات آن برنامه ها را حل کند.
او اظهارداشت: اقتصاد ریشه بسیاری از مسایل اجتماعی است که اگر الگوی اقتصادی را در جامعه تغییر دهیم مشکلات در بسیاری از بخش ها و امور نیز رفع می شود که اگر اقتصاد مقاومتی در جامعه ما حاکم شد ریشه حاشیه نشینی خشکانده می شود.
به گفته وی نخستین راهکارهای برخورد با پدیده حاشیه نشینی اجرای جدی اقتصاد مقاومتی و توانمند سازی ساکنان مناطق حاشیه نشینی است.
زاهد زاهدانی اضافه کرد: با شناخت مسئله حاشیه نشینی بهتر می توان برای رفع آن اقدام کرد که امیدواریم فرهنگ حق و عدل که برگرفته از آموزه های قرآنی و آرمان های انقلاب اسلامی است در جامعه ما جاری و ساری شود.
** ایجاد فرهنگ شهرنشینی در مناطق حاشیه نشین
عضو شورای شهر شیراز نیز گفت: امروز حاشیه نشینی یکی از معضلات شهر شیراز است که ابعاد مختلف این موضوع را در شورای و شهرداری شیراز در دستور کار داریم.
ابراهیم شعرا با بیان اینکه پدیده حاشیه نشینی در صورت مهاجرت روستایی ها به شهرها ایجاد شده است افزود: فرهنگ غالب بر مناطق حاشیه نشین برگرفته از سنن و خرده فرهنگ های روستاهاست که رایج کردن فرهنگ شهرنشینی در این مناطق و نزدیکی فرهنگ مردم حاشیه نشین با شهرهای نزدیک محل سکونت خود را دنبال می کنیم.
وی بیان کرد: در این زمینه توانمندسازی مردم مناطق حاشیه نشینی مورد توجه ما است که در این زمینه خانه محله در این مناطق ایجاد شده است که نیازهای مختلف مناطق را رصد و با مشارکت مردم دنبال می کند.
شعرا اظهارداشت: بر اساس قانون 26 دستگاه اجرایی در زمینه حاشیه نشینی مسئولیت دارند که متاسفانه برخی از دستگاه ها وظیفه خود را انجام نمی دهند و این در حالی است که اگر هر دستگاه نقش خود را به خوبی ایفا کند شاهد کنترل و مقابله با حاشیه نشینی وکاهش آسیب های اجتماعی در انی مناطق خواهیم بود.
وی اضافه کرد: در بخش نوسازی و بهسازی این محلات نیز دفاتر تسهیل گری در محلات راه اندازی شده است که نحوه ساخت و سازها در این مناطق را رصد می کند و این درحالی است که شهرداران مناطق نیز از ساخت و سازهای بدون ضابطه و فاقد پروانه در حریم شهر شیراز نیز پیشگیری می کند.
او ادامه داد: بیشتر ساخت و سازها در زمین ها و مناطق حاشیه نشین شیراز خلاف و خارج از محدوده شهری انجام شده است که ما تلاش می کنیم برای این مناطق و زمین ها حاشیه شهر کاربری مناسب تعریف کنیم.
** کارها به مردم واگذار شود
مدیر عامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری شیراز نیز گفت: یکی از راهکارهای کنترل و کاهش حاشیه نشینی واگذاری کارها و امور به خود مردم و ساکنان آن مناطق است که اگر این مهم انجام شود در کنترل و پیشبرد بسیاری از امور در آن مناطق موفق خواهیم بود.
جواد بهادری افزود: در حال حاضر حاشیه نشینان خود را از فرهنگ و شهروندان شهرهای نزدیک محل سکونت خود جدا می دانند و ما باید این نگاه را تغییر دهیم و ضمن اعتماد سازی، فعالیت در آن محلات را با مشارکت مردم آن مناطق انجام دهیم تا فعالیت ها تاثیرگذار باشد.
وی بیان کرد: مردم مناطق بحرانی، سکونت گاه های غیر رسمی و بافت های فرسوده نحوه مشارکت و شهرنشینی را فرا نگرفته اند و به دلیل جدا دانستن خود از فرهنگ شهری آمار جرائم در این مناطق بسیار بالاست و اعتماد سازی و مشارکت دو ویژگی مهم برای فعالیت در این مناطق است زیرا اگر مردم حاشیه نشین به برنامه ریزان اعتماد و مشارکت نکنند فعالیت های ما ابتر است.
او اظهارداشت: در حال حاضر 900 هکتار در قالب 10 محله از شهر شیراز گرفتار پدیده حاشیه نشینی است که از 10 محله شناسایی شده حاشیه نشینی در شهر شیراز 9 محله پهنه شهری با پیشینه روستایی و یک منطقه شهری بافت تاریخی است.
مدیر عامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری شیراز با بیان اینکه بیشترین محدوده حاشیه نشینی در شهر شیراز متعلق به محله سعدی است ادامه داد: باآفرینی شهری در مناطق حاشیه نشینی شهر شیراز به معنای فرآیند توسعه همه جنابه در عرصه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی به منظور ارتقا کیفیت زندگی در محدوده ها و محلات هدف در پیوند با شهر نزدیک سکونت حاشیه نشینان است.
بهادری با بیان اینکه توانمندسازی مردم مناطق حاشیه نشین در دستور کار است اضافه کرد: در مناطق حاشیه نشین توانمندی های فراوانی وجود دارد که باید به آنها توجه شود و در این زمینه دولت و برنامه ریزان باید نقش میانجی گری داشته باشند.
او ادامه داد: در حال حاضر ما در هر محله از مناطق بحرانی و برخوردار از حاشیه نشین، واحدی به نام خانه محله در فارس فعال است که در این خانه محله ها برنامه های توانمند سازی مردم ساکن در مناطق حاشیه نشین استان برنامه ریزی و اجرا می شود.
وی با بیان اینکه مشارکت مردم ساکن در مناطق حاشیه نشین شهر شیراز در برنامه ها و کلاس های توانمند سازی و مهارتی و خانه محله ها بسیار مهم است عنوان داشت: خانه محله ها در مناطق حاشیه نشین حلقه ارتباط بین مردم و دولت در این محلات است که در حال حاضر این خانه محله ها در شهر شیراز یک مامن امن برای محلات است که 17 شهر دیگر کشور با بهره گیری از این الگو اقدام به راه اندازی خانه محله در این مناطق کرده اند.
