با توجه به گزارش منتشر شده از سوی شرکت عمران و بهسازی شهری ایران عملکرد وزارت راه و شهرسازی در حوزه بهسازی و نوسازی مناطق ناکارآمد شهری، از ابتدای فعالیت دولت یازدهم تا کنون بیش از ۲۷۹ پروژه نوسازی و توسعه خدمات و زیرساخت‌های شهری در کشور به اجرا رسیده و ستاد ملی بازآفرینی شهری به عنوان یک اقدام اساسی در راستای اهداف اقتصاد مقاومتی به ریاست وزیر راه و شهرسازی شروع به کار کرده است.
به گزارش روابط عمومی شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران به نقل از پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی گزارش عملکرد وزارت راه و شهرسازی در حوزه نوسازی و بهسازی بافت‌های ناکارآمد شهری طی دولت یازدهم از سوی شرکت عمران و بهسازی شهری ایران منتشر شده است.
.jpg)
براساس اطلاعات انتشار یافته تحولات سریع و نامتوازن جمعیت شهری در ایران که هم اکنون دربرگیرنده ۷۰ درصد از جمعیت کل کشور است، اگرچه فرصت‌های نوینی را برای توسعه فراهم می‌آورد، اما چالش‌هایی عمیق و گسترده در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی در شهرها را به همراه داشته است که در صورت عدم اتخاذ برنامه‌های صحیح و پیشگیرانه منجر به گسترش نابسامانی در شهرها و نزول کیفیت زندگی شهروندان می‌شود.
نمودهای این نابسامانی به شکل عرصه‌های ناکارآمد درکشور، هم اکنون گستره‌های وسیعی از شهرها را در برگرفته است. بر اساس آمارهای موجود در حال حاضر۳۰ درصد از بافت‌های شهری با جمعیتی حدود ۱۹ میلیون نفر، با چالش نزول کیفی زندگی شهری و قابلیت زیست پذیری پایین رو به رو هستند. اهم این چالش‌ها عبارتند از گسترش فقرشهری(در تمامی ابعاد آن از قبیل فقر درآمدی،بهداشتی، آموزشی، خدمات اجتماعی و پایه)، گسترش نابرابری‌های فضائی- کارکردی، ناکارآمدی نظام جابجائی و تحرک شهری، بحران هویت و تنزل منزلت اجتماعی– مکانی و تهدید میراث معنوی، طبیعی و ملموس شهرها، تنزل و فرسایش سرمایه اجتماعی، تابآوری پائین شهرها در مواجهه با بلایا و تنزل کیفی محیطزیست (آلودگی‌ها، بحران آب و تخریب زیست‌بوم‌ها) و افزایش آسیب‌های اجتماعی. بی شک تبعات این چالش‌ها محدود به این عرصه‌ها نمی‌شوند و سایر پهنه‌های شهری و شهروندان را در مقیاسی سرزمینی تحت تاثیر قرار می‌دهند.
پیچیدگی و بر هم کنش میان این چالش‌ها از سویی و گستردگی ابعاد و دامنه تاثیرگذاری آن‌ها برکیفیت زندگی شهروندان از سوی دیگر، ضرورت اتخاذ نگرشی همه‌جانبه، جامع و ریشه‌ای به مسائل را پیش رو می‌نهد.
بدون توجه به علل پیدایش وگسترش این نواحی و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه، با نگاه صرفاً کالبدی و پروژه محور و بدون توجه به هم افزایی، همزبانی ومشارکت کلیه ذینفعان و ذینفوذان، نمی‌توان به راه‌حلی برای مواجهه با نابسامانی‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگیِ فزاینده در زندگی روزمره شهروندان دست یافت. از این رو ارتقای کیفیت زندگی شهری موضوعی است که می‌بایست به عنوان هدف غایی و تعهد مشترک تمامی دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف در قوای سه‌گانه کشور شناخته شود تا در یک شبکه همکاری گسترده میان دستگاه‌های دولتی و شهرداری‌ها و با مشارکت تمامی شهروندان و نهادهای غیر دولتی و مردمی، برنامه‌ها و اقدامات لازم به صورت هماهنگ و یکپارچه در جهت بهبود شرایط زندگی شهروندان تهیه و به اجرا رسند.
در این راستا وزارت راه و شهرسازی، با بازپیرایی نگرش‌های رایج نسبت به مسائل شهری، رویکرد بازآفرینی شهری را در تهیه برنامه‌ها و طرح‌های توسعه شهری اتخاذ کرده است. این رویکرد چهار هدف اصلی کاهش فقر شهری و پیش‌گیری از بازتولید آن، ارتقاء تابآوری شهری، ارتقای هویت و حفاظت از ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی و همچنین ارتقای انسجام اجتماعی شهروندان را دنبال می‌کند. در این رویکرد ضمن توجه توامان به پیش‌نگری و درمانِ مسائل و تهدیدها و همچنین بهره‌مندی از فرصت‌ها و ارزش‌های موجود، مدیریت و هدایت شبکه‌ای هماهنگ از اقدامات مختلفِ دستگاه‌ها و نهادهای متولی به منظور بسیج نیروهای مادی و معنوی در شهرها برای ارتقای کیفیت زندگی شهروندان در دستور کار قرار می‌گیرد. اهداف درحال پیگیری در این رویکرد به روشنی متضمن تحقق سیاست های اقتصاد مقاومتیدر دستیابی به اقدامات عملی خواهد بود. وزارت راه و شهرسازی به منظور تبیین و عملیاتی‌سازی این رویکرد جدید برنامه‌های خود را در سرفصل‌های اصلی زیر تنظیم و به اجرا برده است.
۱) شناسایی محدوده‌ها و محلات هدف: بر اساس مطالعات انجام شده در ۴۹۵ شهر ۶۰ هزار هکتار بافت‌های میانی بالغ بر ۱۰۰۰ محله، در ۱۶۸ شهر ۲۵ هزار هکتار بافت تاریخی بالغ بر ۶۰۰ محله و در ۹۱ شهر ۴۵ هزار هکتار سکونتگاه غیررسمی که ۱۱۰۰ محله را شامل می‌شود، شناسایی شدند. از این میان ۳۲ محله در بافت‌های میانی، ۱۵ محله در بافت‌های تاریخی و ۵۲ محله در سکونتگاه‌های غیر رسمی در سراسر کشور به عنوان محله‌های هدف برنامه سال ۱۳۹۵ در دستور کار قرار دارند.
۲) تهیه طرح و برنامه بهسازی و توانمندسازی: به منظور تعیین برنامه اقدام و اولویت های اجرایی طرح های بهسازی و توانمندسازی محدوده ها و محلات هدف به شرح زیر تهیه شده اند:
- تهیه طرح در بافت‌های تاریخی و میانی در ۲۴۴ شهر و در سکونتگاه‌های غیر رسمی در ۹۱ شهر.
- تدوین طرح‌ها و برنامه‌های ویژه در چهار شهر مشهد، قم، شیراز و چابهار با تاکید بر ساماندهی سکونتگاه های غیر رسمی و دو مرکز تاریخی شیراز و دزفول بعنوان پایلوت برنامه‌های ویژه حفاظت.
۳) اجرای بیش از ۲۷۹ پروژه نوسازی و توسعه خدمات و زیرساخت‌های شهری: که از این میان ۱۳۷ پروژه با اعتباری بالغ بر ۱۴۰۰ میلیارد تومان پایان پذیرفته و شامل اجرای ۲۲ پروژه آموزشی، ۱۶ پروژه احداث مراکز بهداشتی-درمانی، ۴۷ پروژه بهسازی و نوسازی معابر، ۹ پروژه احداث پارک و فضاهای سبز، ۱۱ پروژه ارتقای تاسیسات و خدمات شهری، ۱۷ پروژه احداث خدمات ورزشی، ۴۲ پروژه احداث کتابخانه و خانه محله و ۱۱۵ پروژه مسکونی در سراسر کشور می‌شوند. لازم به ذکر است که از میان ۲۷۹ پروژه، ۱۴۲ پروژه نیز مربوط به برنامه سال ۱۳۹۵ است که با اعتباری بالغ بر ۱۹۰۰ میلیارد تومان در حال اجرا می‌باشد.
۴) تشکیل ستادملی بازآفرینی شهری: با تصویب سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی نوسازی و توانمندسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری در سال ۱۳۹۳، ستادملی بازآفرینی شهری با عضویت ۲۰ وزارت‌خانه، سازمان و ارگان‌های دولتیِ متولی و تاثیرگذار با هدف ایجاد شبکه‌های همکاری، هم‌افزایی منابع و هم‌سویی اقدامات و پرهیز از پراکندگی و موازی‌کاری در بخش‌های دولتی و عمومی در راستای تحقق راهبردها و سیاست‌های سندملی و با توجه به اهداف اقتصاد مقاومتی تشکیل شده است. اهم اقدامات انجام شده در این ستاد از سال ۱۳۹۳ تا اکنون عبارتند از:
- تشکیل ۲۱ جلسه ستاد ملی و تصویب و عملیاتی‌سازی ۲۲۲ مصوبه
- تدوین و تصویب بیانیه هم راستاسازی اقدامات بین‌بخشی، تدوین آیین‌نامه‌ها و تفاهم‌نامه‌های همکاری
- تشکیل کارگروه‌های ویژه با مشارکت قوه قضاییه، وزارت‌های کشور، کار، تعاون و رفاه اجتماعی، ارتباطات و فناوری اطلاعات به منظور اجرای برنامه‌های پیش‌گیری از گسترش محدوده‌های ناکارآمد شهری
- تعریف برنامه‌های مشترک بین دستگاهی]برنامه انسداد مبادی بی‌سوادی در همکاری با وزارت آموزش و پرورش، ادامه اجرای طرح تحول سلامت در محلات حاشیه نشین توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، عمومی‌سازی دغدغه بازآفرینی شهری و گزارش عملکرد دستگاه‌های عضو ستاد ملی در همکاری با سازمان صدا و سیما[. همچین به منظور گسترش و تکثیر شبکه‌های همکاری و اقدام در مقیاس استانی نیز راه‌اندازی ستادهای استانی/شهرستانی در دستور کار قرار گرفته که تا اکنون با تشکیل ۳۶۰ جلسه، برنامه‌ریزی برای عملیاتی‌سازی ۱۱۵۵ مصوبه را در پی داشته است.
۵) بودجه ریزی اهرمی: در راستای اهداف اقتصاد مقاومتی؛ عدالت بنیان کردن اقتصاد و توسعه عدالت اجتماعی، اقداماتی به شرح زیر صورت گرفته است:
- انعقاد تفاهم نامه مشترک با استانداری ها، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و ادارات کل راه و شهرسازی استان در جهت تامین بودجه اجرای برنامه های بازآفرینی به تفکیک محلات و محدوده‌های مندرج در برنامه بازآفرینی شهری استان با هدف الزام مشارکت دستگاه‌های عضو ستاد استانی در تامین منابع مالی به میزان ۳۳% آورده وزارت راه و شهرسازی، ۳۳% آورده شهرداری ها و ۳۳% آورده استانداری و سایر دستگاه‌های اجرایی.
۶) ظرفیت‌سازی، تبیین و ترویج مفاهیم و رویکردها: به منظور دستیابی به فهمی مشترک از مسئله و راهبردهای مواجهه با آن‌ها در رویکرد بازآفرینی شهری، وزارت راه و شهرسازی با بازنگری در چارچوب‌های نظری، به اصلاح سیاست‌گذاری‌های مرسوم و ترویج این نگرش میان تمامی کنشگران و ذینفوذان پرداخته و اقدام به تدوین اسناد راهبردی، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها و همچنین اجرای برنامه‌های ظرفیت‌سازی، آموزش و ترویج شامل برگزاری ۱۵۵ دوره آموزشی که معادل ۳۶۵۰۰۰۰ نفرساعت در شهر تهران و سراسر کشور کرده است.
۷) توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی شهروندان بویژه گروه‌های آسیب‌پذیر: با همکاری سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور برنامه توانمندسازی نیروی انسانی ساکنان محله های هدف از طریق ارائه آموزش های مهارتی و شغلی با هدف کارآفرینی، خود اشتغالی و احراز شغل مناسب از طریق برگزاری بیش از ۳۰ هزار نفر ساعت دوره‌های آموزش مهارت‌های فنی- حرفه‌ای در محدوده‌های ناکارآمد شهری به اجرا رفته است.
۸) نهادسازی: وزارت راه و شهرسازی در تسریع پیش برد برنامه‌های بازآفرینی شهری، نهادسازی را با تاکید بر دو جریان اصلی، « نهاد تسهیل گر» و « نهاد توسعه‌گر» را به شرح زیر در دستور کار قرار داده است:
- راه‌اندازی دفاتر تسهیلگری در ۱۵ شهر به صورت پایلوت(تهران، بیرجند، سبزوار، قم، بندرعباس و ...) به منظور ارتقای نقش کنشگران و اجتماعات محلی با تاکید بر استفاده از ظرفیت‌ها و فعال نمودن ساکنان، سازمان‌های غیردولتی و مردم نهاد(سمن‌ها) و بخش خصوصی با هدف مشارکت آن‌ها در اجرایی شدن برنامه‌های بازآفرینی شهری
- برنامه‌ریزی جهت تبیین ساختار نهاد توسعه‌گر در محلات هدف بازآفرینی بعنوان نهاد تخصصی بخش خصوصی، هماهنگ کنند کلیه مجریان، تامین کننده منابع مالی و مدیر و راهبر برنامه های مشارکت با ساکنان و مالکان
۹) ابزارسازی: پیش‌برد برنامه‌ها و اقدامات بهسازی و نوسازی شهری در عرصه‌های ناکارآمد، بی شک نیازمند فراهم آوردن ابزارهای مالی، حقوقی و قانونی است. در این راستا می‌توان به اقدامات زیر اشاره کرد:
- تصویب کاهش نرخ سود وام ۸۰ میلیونی برای خانه اولی‌ها تا ۹ درصد و برای ساکنان بافت‌های فرسوده تا ۸ درصد
- اعطای بیش از بیست و یک هزار تسهیلات مشتمل بر وام نوسازی، ودیعه مسکن و مقاوم سازی در چارچوب مصوبه اعطای تسهیلات نوسازی مصوب هیات وزیران
- در اولویت قرار گرفتن برنامه جامع ساماندهی حاشیه نشینی و بافت‌های ناکارآمد در ستاد اقتصاد مقاومتی
- مصوبه شماره ۶۷۷۰۱/ ت ۵۳۱۱۷ هـ ۶/۶/۱۳۹۵ هیئت دولت در اجرایی نمودن سندملی بازآفرینی شهری
- همکاری با سازمان برنامه در تدوین برنامه ششم توسعه و اعمال اهداف و برنامه‌های بازآفرینی محدوده‌های ناکارآمد در این برنامه در بخش‌های عمران شهری(تعریف جایگاهی روشن برنامه‌های مسکن و سکونتگاه) و توانمندسازی مناطق محروم(تبیین اهداف کمی و چارچوب برنامه عملیاتی)/
