بحث حاشیه نشینی به مشکلی بزرگ برای کلانشهر مشهد تبدیل شده است که البته این موضوع تنها مختص شهر مشهد نیست، بلکه اغلب شهرهای بزرگ کشور با این معضل روبه‌رو هستند؛ اما ظاهرا مشکل شهر مشهد از همه بیشتر است؛ زیرا پس از تهران بزرگ‌ترین حاشیه‌نشین را دارد.
درحال حاضر از جمعیت نزدیک به سه میلیون نفری مشهد بیش از یک میلیون نفر آن حاشیه‌نشین هستند، به اعتقاد کارشناسان افزایش جاذبه‌های شهری و بی‌فروغ شدن زندگی در روستاها و امید به پیدا کردن کار در شهرها سبب رشد بی‌رویه حاشیه نشینی در این منطقه شده است. با این که در سال‌های اخیر مسئولان استانی همواره از مشکلات این مناطق گلایه کرده‌اند، ولی تاکنون درصدد اتخاذ راهکار اصولی برای رفع آن برنیامده‌اند.
اخیرا رئیس شورای عالی استان‌ها در گفت‌وگو با ایرنا از پیگیری موضوع احداث ده شهر جدید در اطراف مشهد برای حل مشکل حاشیه‌نشینی در این منطقه خبر داد و اعلام کرد اجرای آن موجب کاهش حاشیه‌نشینی و جلوگیری از بروز تبعات اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی آن می‌شود.
وی معتقد است: با توجه به زائرپذیر بودن کلانشهر مشهد، ایجاد زیرساخت‌های لازم در حاشیه این شهر ضروری و نیازمند نگاه ملی است، ولی با توجه به این که اداره و مدیریت این جمعیت به شیوه فعلی مشکلات زیادی را به همراه دارد، باید از ظرفیت تقسیمات کشوری برای اداره بهتر این مناطق استفاده شود.
غلامرضا بصیری‌پور با بیان این که ایجاد و تکمیل زیرساخت‌های زیارت در مشهد در گرو حمایت دولت و تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در این کلانشهر است، می‌افزاید: در دولت گذشته پرداخت تسهیلات بانکی به سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در این زمینه مطرح شد، اما اقدام مهمی صورت نگرفت.
وی ادامه می‌دهد: کنترل شهری به وسعت و با جمعیت مشهد بسیار مشکل است و باید برای مدیریت، کنترل بهتر و جلوگیری از عقب‌ماندگی شهر طرح احداث 10 شهر جدید اجرایی شود، که در این زمینه شورای اسلامی شهر و فرمانداری موافق و مصمم هستند تا مشکلات حاشیه‌نشینی حل شود.
سیاست نادرست
یک عضو شورای شهر مشهد نیز مشکلات حاشیه‌نشینی به وجود آمده را حاصل سیاست‌های نادرست و نبود اشتغال در روستاها در دولت‌های گذشته دانسته و با اشاره به این که در آغاز پیروزی انقلاب 30 درصد مردم در شهرها و 70 درصد در روستاها اسکان داشته‌اند، به جام‌جم می‌گوید: اکنون متوسط جمعیت حاشیه نشین در کلانشهرها 16 درصد است که این میزان در مشهد به 30 درصد رسیده است؛ به عبارت دیگر 30 درصد جمعیت شهر مشهد را حاشیه‌نشینان تشکیل می‌دهد که علت آن مهاجرت از روستاها و جستجوی کار است.
سیدجلال فیاضی اولین و مهم‌ترین مشکل حاشیه‌نشینی مشهد را مسائل کالبدی و زیرساختی می‌داند و می‌افزاید: زمین‌هایی که ساخته شده، بدون طرح تفضیلی بوده و افراد زمین‌خوار و سودجو به فروش این زمین‌ها اقدام کرده‌اند؛ بنابراین تقسیم‌بندی مناسبی نداشته و در این مناطق به علت وجود کوچه‌های باریک و ناهمسان، معابر، خیابان و شبکه فاضلاب نیز دیده نشده که کار را برای ارائه خدمات بسیار دشوار کرده است.
به گفته وی، مشکل حاشیه شهر تنها به وسیله شورای شهر قابل حل نیست بلکه دولت باید در این زمینه قدم بردارد. شورای شهر با تشکیل کمیسیون نسبت به اجرای این تکلیف قدم برداشت، اما صرف ارائه خدمات و تقسیمات منطقه‌ای مشکل حاشیه‌نشینی را حل نمی‌کند. براتعلی خاکپور، نایب رئیس کمیسیون فنی و عمران و طرح‌ریزی شهری شورای اسلامی شهر مشهد نیز در این باره می‌گوید: محدوده قانونی فعلی شهر مشهد فعلا برای ساخت و ساز مسکونی فضا ندارد و اگر قرار باشد ساخت و سازی انجام شود، باید در شهرهای جدید باشد.
وی می‌افزاید: احداث شهرهای جدید با توجه به زمانبر بودن و همچنین تامین اعتبارات لازم برای احداث و تامین زیرساخت‌ها امکان‌پذیر نیست و غیرقابل توجیه است.
خاکپور ضمن مخالفت با احداث شهرهای جدید در مشهد با اشاره به این که محدوده طرح توسعه تحقق پیدا نکرده است، گفت: در حال حاضر دو شهر جدید گلبهار و بینالود احداث و زیرساخت‌های آن تامین شده و باید برای استفاده از این ظرفیت برنامه‌ریزی لازم صورت گیرد.
ایجاد سکونتگاه‌های غیررسمی
وثوق، کارشناس شهرسازی نیز با اشاره به این که شهر مشهد زمینه مهاجرپذیری زیادی دارد، اجرای طرح‌های ساخت و ساز در بافت‌های فرسوده و سکونتگاه‌های غیر رسمی را برای ساماندهی و رفع معضلات موجود کاربردی‌تر دانسته و می‌گوید: طرح 10 شهر جدید برای جمعیت 10 میلیونی توجیه‌پذیر است و اجرای آن با جمعیت 2.5 میلیونی معقول نیست.
وی می‌افزاید: در حال حاضر مشهد دچار مشکلات حاشیه‌نشینی است، اما باید از چهار ظرفیت مسکن مهر، سکونتگاه غیررسمی، ساخت و بازسازی بافت‌های فرسوده و احداث شهرهای جدید استفاده کرد.
وثوق با اشاره به این که اجرای شهرهای جدید در تهران مناسب بوده است، می‌گوید: مشهد به دلیل قرار داشتن حرم مطهر از ویژگی خاصی برخوردار است؛ لذا طی چند سال گذشته طرح ساماندهی بافت‌های فرسوده در اطراف حرم شروع شده که از اقدامات مثبت بوده است. علاوه بر این می‌توان به جای صرف هزینه‌های سنگین و تحقق طولانی مدت احداث ده شهر جدید، از ظرفیت شهرهای جدید احداث شده و همچنین ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی که بناچار ایجاد شده و شهرداری ملزم به ساماندهی آن است، استفاده کرد.
دومین حاشیه نشین کشور
شهر مشهد با دو میلیون و 766 هزار نفر جمعیت براساس سرشماری سال 90 به عنوان دومین کلانشهر کشور بعد از تهران محسوب می‌شود.
این شهر بیش از یک میلیون و 200 هزار نفر حاشیه نشین دارد که این میزان در مقایسه با جمعیت هفت میلیونی حاشیه نشین کشور، یک هفتم این میزان را دربرمی‌گیرد.
ثبت یک سوم از جمعیت این شهر به صورت حاشیه‌نشین نشاندهنده، وجود بیشترین جمعیت حاشیه‌نشینی در کشور است که مشهد به خود اختصاص داده است.
بزهکاری، سرقت، نزاع دسته‌جمعی، اعتیاد و قاچاق مواد مخدر از جمله آسیب‌هایی است که مردم این مناطق را تهدید می کند.
منبع : روزنامه جام جم / سه شنبه 17 شهریور 1394
عباس فتوره چی
