یک عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در چهارمین نشست گفتمان شهر گفت: با مشهد بی محابا رفتار نکنیم، مواجهه با مشهد از نظر طراحی شهری باید آداب داشته باشد و حرمت این شهر باید حفظ شود.
به گزارش روابط عمومی شرکت مادر تخصصی عمران وبهسازی شهری ایران به نقل از پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی ، دکتر لادن اعتضادی در چهارمین نشست گفتمان شهر که با موضوع «فضاهای چند سطحی در بافت های تاریخی، زیارتی با محوریت تجربه مشهد» از سوی پژوهشکده نوین شهر معنوی ثامن برگزار شد، افزود: من هر بار به مشهد می آیم بیشتر برای غربت امام رضا(ع) تاسف می خورم، شهر مشهد چهره ای پیدا کرده که غریب است و در شان مشهد نیست.
وی با بیان اینکه تمدن و شهرنشینی ما بر مبنای نظام معرفت شناسی اسلامی شکل گرفته است که اگر از آن بریده شویم دچار سردرگمی می شویم، گفت: شهر تاریخی با شهر باستانی تفاوت دارد. شهر باستانی عمری داشته که تمام شده ولی شهر تاریخی زنده است و مشهد یکی از این شهرهاست که از قرن دوم هجری قمری تاکنون حیات تاریخی سیاسی اجتماعی داشته است.
وی با انتقاد از نگاهی که می گوید مشهد شهر تاریخی نیست گفت: آیا شهری حتما باید عالی قاپو داشته باشد که تاریخی شناخته شود؟ آیا شهر تاریخی اینقدر بی شان و منزلت است که هر طور خواستیم با آن رفتار کنیم و آیا به این دلیل که در دوران معاصر زندگی می کنیم باید معاصرسازی را در چهارچوبی ببینیم که به تخریب تاریخ و فرهنگمان بینجامد؟
دکتر اعتضادی با اشاره به اینکه شهر بسیار غنی تر از تک بناست و ارزش شهر تاریخی به زنده بودن و پایدار بودن آن است گفت: شهرهای تاریخی میراث و حاصل تجربه زیست و تبلور فرهنگ جوامع هستند. ما فکر می کنیم تنها تک بنای تاریخی یا یک شی تاریخی ارزش دارد و همچون نگاهی که در جوامع اروپایی بعد از انقلاب صنعتی به این آثار و بناها نگاه می شد، باید آنها را در موزه بگذاریم تا ارزششان حفظ شود.
وی افزود: شهر تاریخی شهری است که توانسته در مقابل تمام پستی بلندیهای تاریخ مقاومت کند و تا امروز زنده مانده است بنابراین یک شی موزه ای و قابل قاب گرفتن نیست. شهر تاریخی ترکیبی از اجزای متعدد است که هیچ کدام از اجزای آن را نمی توانیم قاب بگیریم و بگوییم میراث آن را حفظ کردیم.
استادیار دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه مداخلات شهری پدیده نوینی نیست گفت: این فکر که مشهد به دلیل زیارتی بودن و افزایش زوار آن باید توسعه پیدا کند مربوط به امروز نیست. تمام شهرهای تاریخی مسیر توسعه با شدتهای مختلف را طی کرده اند و مداخلات شهری در آنها اتفاق افتاده است.
وی افزود: بارزترین اقدامات عمرانی و مداخله شهری با هدف توسعه و رشد مشهد در طول تاریخ در دوره شاهرخ تیموری اتفاق افتاده است که طی آن مشهد دارای مسجد جامع و باغ حکومتی شده و آب شهر تامین شده است.
وی با اشاره به اینکه در تمام طرحهای توسعه شهری مشهد در طول تاریخ تامین آب همواره در اولویت بوده است گفت: مشهد در ابتدا هیچ چیزی نبوده است، مشهد باغی در اطراف یک روستا بوده اما به واسطه شان مرقد حضرت رضا(ع) به کلان شهر مشهد تبدیل شده و تمام توسعه و مداخلات شهری در طول تاریخ حول این مرکز زیاتی و با توجه خاص به ایجاد امکانات رفاهی برای دوگروه متفاوت زائران و مجاوران اتفاق افتاده است.
وی تصریح کرد: امروز هم ما با همین پدیده مواجه ایم و در توسعه مشهد باید حرم و آسایش و رفاه زوار را بینیم.
اعتضادی افزود: حتی مداخلات توسعه شهری مشهد در زمان رضاشاه که ما گاهی با تعصب آن را دوره مدرنیزاسیون قلمداد می کنیم، در حالیکه می دانیم زمینه های تجدد از دوره ناصری شروع شده و در دوره رضاشاه شتاب گرفته است، سنجیده و درست اتفاق افتاده اند به گونه ای که مشهد جدید در بهترین نقطه شکل گرفت و از طریق ارتباطات موثر با مرکز قدیمی شهر پیوند داشت، حرم توسعه پیدا کرد، خیابان طبرسی و تهران ساخته شد ولی با حداقل تخریب و دخالت در فضای تاریخی شهر بافت جدید با آن پیوند داده شد.
وی توضیح داد: تحولات توسعه ای در این دوره از بسیاری جهات شبیه اقدامات شاه عباس در توسعه اصفهان است که وی بافت تاریخی شهر و حیات شهر را مورد هجمه قرار نداد و یک شهر نوین عباسی در کنار شهر تاریخی و مناسب با عظمت دربار صفوی که در رقابت با دربار عثمانی بود به وجود آورد و این دو را به هم پیوند داد و یک شهر یکپارچه درست کرد به گونه ای که هیچ وقت دو طرف شهر با هم در تضاد نبودند.
وی با اشاره به اینکه مرکز شهر به خاطر هویت ذاتی فرهنگی که دارد دوباره جاذب جمعیت اهلی خودش است و مراکز شهری بار دیگر در شهرهای تاریخی زنده شده اند، گفت: بحث بازگشت به مرکز نه فقط برای مشهد بلکه برای تمام شهرهای تاریخی از دهه هفتاد میلادی و بعد از انقلاب صنعتی که مردم به دلیل فرسودگی بافتهای قدیمی به حومه نشینی روی آوردند، در بین روشنفکران و شهروندانی که خود را غریبه و حاشیه نشین نمی دانستند مطرح شده است.
وی افزود: مرکز شهر تاریخی یک موضوع طراحی شهری در حوزه حفاظت و احیا است نه تخریب و نوسازی، بنابراین در درجه اول باید دانست که هر شهر تاریخی یک مرکز دارد که لزوما مرکز هندسی آن نیست بلکه به معنای مرکز فرهنگی شهر است که در مورد مشهد مرکز معنوی است.
اعتضادی با تاکید بر اینکه مراکز فرهنگی موجب حس هویتی مردم می شوند گفت: اگر مشهد و مرکز تاریخی مشهد را از مردمش جدا کنیم مردم مشهد را هویت زدایی کرده ایم.
وی افزود: بر طبق دیدگاه معاصر مداخله در شهرهای تاریخی این مداخلات باید حتما متکی بر تئوریهای حفاظت شامل حفظ و احیا و توانمندسازی باشد و چشم انداز دخالت در بافتهای تاریخی شهری که در سال ۹۳ در وزارت راه و شهرسازی تصویب شده هم به ارتقا بخشی به کیفیات تاریخی هویتی فرهنگی در شهرهای تاریخی اشاره دارد و نه تخریب و نوسازی.
همچنین در ادامه این نشست گیتی اعتماد شهرساز و معمار پیشکسوت با بیان اینکه وجود یک میلیون حاشیه نشین در مشهد این هشدار را به مسئولان می دهند که دلیل آن را در سیاستهای نوسازی بیابند گفت: پرسش اصلی این است که ما برای چه کسانی بهسازی می کنیم؟
وی افزود: متاسفانه در بسیاری از پروژه های بهسازی آنچه در نظر گرفته نشده مردم و ساکنان محلات بوده است، این پروژه ها اهدافی از جمله اعیان سازی و مدرن شدن داشته اند که حاصل آن رانده شدن ساکنان به محلات دورتر و سکونت گاههای غیررسمی بوده است.
اعتماد با اشاره به شهرهای وین، مونترئال و برلین به عنوان سه نمونه از بزرگترین شهرهای زیرزمینی افزود: شهرهای بزرگ معاصر با تهدیدهای متعددی در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی مواجه هستند و به همین دلیل رویکرد توسعه زیرسطحی شهری، نگرش نوین در شهرسازی است.
وی افزود: طبق تعریف فضای زیر سطحی به کلیه فضاهایی اطلاق می شود که در تراز پایین تر از همکف قرار می گیرند اعم از عمومی، خصوصی، شهری و غیر شهری، بزرگ و کوچک، سرپوشیده و سرباز، قابل استفاده و غیر قابل استفاده، و .... .
این شهرساز و معمار پیشکسوت با اشاره به اینکه حرم مطهر رضوی قبل از هر چیز یک بخش از شهر مشهد است که نمی توان دور آن حصاری ذهنی یا عینی کشید گفت: در هر اقدامی که قرار است در این شهر صورت بگیرد چه در سطح و چه در زیر سطح، باید تاثیری که این اقدام در کل شهر خواهد داشت در نظر گرفت.
وی افزود: در زمان نوجوانی که به حرم می آمدم مردمی را می دیدم که بخشی از مشهد و حرم بودند و با روی باز پذیرای زائرانی بودند که امکان رفتن به هتل را نداشتند، اکنون باید پرسید در طرح کنونی مردمی که بخشی از زندگی این شهر بودند و حرم بخشی از زندگی آنها بود، به کجا رفتند؟
گفتنی است گفتمان شهر عنوان سلسله نشست هایی است که با رویکرد گفتمان سازی و در راستای تحقق ایده دست یابی به شهری برخوردار از مولفه های اساسی پیشرفت و روزآمد در بستر عمیق معنویت، از سوی پژوهشکده نوین شهر معنوی ثامن برگزار می شود.
