بافت فرسوده شهری به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها گفته می شود که به دلیل فرسودگی کالبدی و فقدان برخورداری مناسب از تاسیسات، خدمات و زیرساختهای شهری آسیب پذیر است.
بطور معمول بافتهای فرسوده شهری از ارزش مکانی، محیطی و اقتصادی نازلی برخوردارند و به دلیل فقر ساکنین و مالکین آنها امکان نوسازی خودبخودی را نداشته و نیز سرمایه گذاران انگیزه ای جهت سرمایه گذاری در آن را ندارند.
البته در این میان بخشی از بافتهای شهری با عنوان 'بافت قدیمی' نیز وجود دارد که شامل بناهایی است که قبل از سال 1300 شکل گرفته اند.
بافت قدیمی نیز به رغم برخورداری از ارزشهای هویتی بخاطر فرسودگی کالبدی و فقدان استانداردهای ایمنی، استحکام و خدمات و زیرساختهای شهری از منزلت مکانی و سکونتی پایین برخوردار است.
رشد شهرنشینی نقش چشمگیری در تغییر بافتهای اصیل شهری و شکل گیری بافت فرسوده و ناکارآمد شهری دارد.
از آنجا که مهمترین مولفه در جریان بازسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری پیشگیری از گسترش حاشیه نشینی و توانمندسازی ساکنین این بافتها از طرق مختلف است لذا افزایش میزان مشارکت ساکنین بافتهای فرسوده در روند نوسازی و پیشگیری از خالی شدن بافت، ارتقاء کیفی بافتها و تامین فضای سبز از مهمترین مولفه ها در حفظ هویت فرهنگی اجتماعی آنها است.
از طرف دیگر بافتهای فرسوده محدوده های آسیب پذیر شهر محسوب می شوند که نیازمند برنامه ریزی جامع برای ساماندهی، ارتقای کیفیت سکونت و حفظ بافت فرهنگی اجتماعی این مناطق است.
بر این اساس هم اینک در سطح 495 شهر کشور 54 هزار هکتار بافت فرسوده وجود دارد که 21 هزار هکتار آن شامل بافتهای قدیمی و ارزشمند تاریخی است.
دولت در قالب طرحهای مختلف برای بازسازی و نوسازی این بافتها که هشت میلیون و 500 هزار نفر در قالب یک میلیون و 800 هزار واحد مسکونی در این محدوده زندگی می کنند، اقدام کرده و تسهیلات پرداخت می کند.
* بافت فرسوده مشهد
کلانشهر مشهد در زمینه میزان بافت فرسوده در کشور رتبه دار است و پس از تهران و تبریز با دارا بودن دو هزار و 292 هکتار بافت فرسوده در جایگاه سوم ایستاده است.
هم اینک بافت فرسوده مشهد با گستره دو هزار و 292 هکتار حدود هشت درصد مساحت این شهر و 19 درصد جمعیت آن را در خود جای داده است.
بافت فرسوده مشهد شامل محدوده اطراف حرم امام رضا(ع)، بافت فرسوده میدان شهدا، بافت فرسوده آبکوه و بافت فرسوده قلعه وکیل آباد است.
منطقه چهار شهرداری مشهد بیشترین و منطقه 12 آن کمترین میزان بافت فرسوده این شهر را در خود جای داده اند.
به رغم گذشت افزون بر دو دهه از آغاز روند نوسازی و ساماندهی بافت فرسوده در کلانشهر مشهد روند بازسازی به کندی پیش می رود و فعالیتهای انجام شده در این زمینه محسوس و قابل قبول نیست.
* پیشرفت 15 درصدی
مدیر ساماندهی بافت فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی شهرداری مشهد می گوید 10 درصد از 65 هزارهکتار بافت فرسوده شهری در سطح کشور متعلق به مشهد است.
مسعود رضا مشرقی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: روند نوسازی بافت فرسوده مشهد از پیشرفت 15 تا 20 درصد برخوردار است و پروژه ها با محوریت مشارکت ساکنین این بافتها در روند بهسازی و نوسازی در دست انجام است.
وی ادامه داد: 20 درصد جمعیت این کلانشهر در بافتهای فرسوده ساکن هستند لذا توجه به مسائل اجتماعی فرهنگی در نوسازی بافت فرسوده مهمتر از بافت کالبدی است.
مدیر ساماندهی بافت فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی شهرداری مشهد گفت: بالا بردن ضریب ماندگاری ساکنین از ضروریات نوسازی بافت فرسوده است زیرا با خالی شدن آن از سکنه جایگاه و منزلت فرهنگی این بافتها در معرض تهدید قرار می گیرد.
وی مساحت بافت فرسوده مشهد را دو هزار و 292 هکتار ذکر و بیان کرد: 367 هکتار از این مساحت که 20 درصد بافت را شامل می شود دارای مدیریت اجرایی است.
مشرقی افزود: 10 درصد این میزان نیز به مساحت 215 هکتار دارای طرح موضوعی و 70 درصد دیگر دارای طرح تفصیلی است.
وی کمبود اعتبار و فقدان مشارکت ساکنان بافت در عملیات نوسازی را از مهمترین مشکلات پیش رو در این زمینه دانست.
* پنج هزار میلیارد ریال اوراق مشارکت برای نوسازی
شهردار مشهد نیز در خصوص وضعیت بافت فرسوده این کلانشهر به خبرنگار ایرنا گفت: پروژه نوسازی بافت فرسوده باید با مشارکت ساکنان با هدف احیای حیات فرهنگی و اجتماعی این مناطق انجام شود.
سیدصولت مرتضوی به فروش پنج هزار میلیارد ریال اوراق مشارکت برای اجرای پروژه نوسازی بافتهای فرسوده مشهد طی دو سال اخیر اشاره و بیان کرد: با انتشار این اوراق کار نوسازی بافتهای فرسوده در مشهد جان تازه ای گرفت.
وی افزود: امسال پیشنهاد انتشار 10 هزار میلیارد ریال اوراق برای نوسازی بافتهای فرسوده مشهد به بانک مرکزی ارائه شد که در صورت تحقق، عملیات بهسازی این بافتها شتاب خواهد گرفت.
شهردار مشهد ادامه داد: بازسازی بافت فرسوده و ساماندهی یک میلیون و 200 هزار نفر ساکن سکونتگاههای غیررسمی و حاشیه شهر از مهمترین دغدغه های مدیریت شهری مشهد است که باید در سطح ملی به آن توجه شود.
* 794 پروانه ساختمانی در بافت فرسوده مشهد
مدیر ساماندهی بافت فرسوده و سکونتگاه های غیررسمی شهرداری مشهد گفت: صدور پروانه های ساختمانی در بافت فرسوده از سال 1392 آغاز شد.
وی افزود: از آن سال تا پایان پارسال 719 فقره و در نیمه نخس امسال 75 فقره پروانه ساختمانی در این بافتها صادر شد.
مشرقی ادامه داد: مطالعات بافت فرسوده منطقه آبکوه مشهد بطور کامل به پایان رسیده و کار نوسازی این بافت با 12 درصد پیشرفت در حال انجام است.
وی گفت: مطالعات بافت فرسوده مناطق وکیل آباد و محمدآباد مصلا نیز با 85 درصد پیشرفت مراحل پایانی را می گذراند.
مدیر ساماندهی بافت فرسوده و سکونتگاه های غیررسمی شهرداری مشهد افزود: نوسازی بافت فرسوده میدان شهدا نیز با 65 درصد پیشرفت و همچنین نوسازی بافت فرسوده پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع) با 55 درصد پیشرفت در حال انجام است.
وی ادامه داد: مطالعات بهسازی بافتهای فرسوده در مناطق سعدی و هاشمی نژاد مشهد نیز به پایان رسیده و پس از تصویب طرح در کمیسیون ماده پنج عملیات اجرایی بهسازی این بافتها از سال آینده آغاز خواهد شد.
* 20 هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز است
معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد نیز در خصوص وضعیت بافت فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی این کلانشهر گفت: هم اکنون مناطق بسیاری در شهر مشهد هستند که شرایط بافت فرسوده را دارند اما به سبب فقدان سند، فرسودگی آنها مورد تائید مسئولان کشوری نیست.
محمدرضا حسین نژاد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: یک میلیون و 300 هزار نفر در هشت پهنه و 64 محله حاشیه شهر مشهد سکونت دارند.
وی ادامه داد: چنانچه مشکل سند منازل این مناطق حل شود حدود سه هزار هکتار دیگر بافت فرسوده به مساحت بافت فرسوده مشهد افزوده می شود.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد گفت: ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی و حاشیه شهر مشهد در بازه زمانی پنج ساله افزون بر 20 هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد.
* تزریق 10 هزار میلیارد ریال به بافت فرسوده مشهد
معاون اقتصادی شهرداری مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: امسال مبلغ 10 هزار و 500 میلیارد ریال اعتبار از طریق فروش اوراق مشارکت به بافت فرسوده مشهد تزریق می شود.
محمدرضا مزجی افزود: شهرداری مشهد برای بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده برنامه بلند مدت تدوین کرده و بر این اساس برای هر بافت فرسوده مدیر اجرایی تعیین شده است.
وی ادامه داد: از سال 1384 تاکنون مبلغ 16 هزار و 500 میلیارد ریال اعتبار از طریق فروش اوراق مشارکت به این بافت تزریق شده است.
مزجی گفت: امسال نیز برای نوسازی بافت فرسوده منطقه آبکوه مشهد دو هزار میلیارد ریال اوراق مشارکت منتشر می شود.
وی افزود: این اعتبار صرف اجرای دو پروژه فضای سبز، بازگشایی معابر و 45 پروژه تجاری، مسکونی و اداری می شود.
معاون اقتصادی شهرداری مشهد در ادامه با اشاره به تخصیص دو هزار میلیارد ریال اعتبار برای بافت فرسوده منطقه عامل از محل فروش اوراق مشارکت گفت: این اعتبار نیز برای اجرای یک پروژه فضای سبز، توقفگاه خودرو، مجتمع ورزشی و 25 پروژه تجاری، مسکونی و اداری هزینه می شود.
وی ادامه داد: بودجه بافت فرسوده طرح میدان شهدا نیز امسال از محل فروش اوراق مشارکت، دو هزار میلیارد ریال است که این بودجه برای پروژه های مشارکتی، توقفگاه خودرو، فضای سبز و تعداد هفت پروژه سرمایه گذاری اعمال می شود.
مزجی افزود: برای نوسازی بافت منطقه ثامن مشهد نیز چهار هزار و 500 میلیارد ریال اعتبار در قالب انتشار اوراق مشارکت در سال جاری در نظر گرفته شده است.
وی همچنین گفت: برای اجرای طرحهای نوسازی بافتهای فرسوده باید مردم، دولت و شهرداری در کنار یکدیگر مشارکت کنند.
* سرمایه گذاری هفت هزار میلیارد ریالی دولت
بافت فرسوده منطقه ثامن مشهد با توجه به همجواری با بارگاه منور رضوی از اهمیت خاصی برخوردار لذا در سطح ملی مورد توجه دولتمردان است.
طرح ملی نوسازی و بهسازی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی در گستره ای به وسعت 366 هکتار از سال 1374 آغاز شده و تاکنون فقط 55 درصد پیشرفت داشته است.
معاون معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: دولت تاکنون از محل اعتبارات سازمان عمران و بهسازی افزون بر هفت هزار میلیارد ریال در منطقه ثامن مشهد سرمایه گذاری کرده که البته به نظر می رسد سرمایه آورده شده توسط دولت با کاری که انجام می شود متناسب نیست.
پیروز حناچی افزود: رویکرد نوسازی بافتهای فرسوده استفاده از ظرفیتهای مردمی و مشارکت بخش خصوصی است.
وی ادامه داد: در فرایند نوسازی و بهسازی بافت فرسوده منطقه ثامن ساز و کاری دیده شده که به واسطه بارگذاری سنگین، سرمایه گذاری در این منطقه دارای توجیه اقتصادی است.
معاون وزیر راه و شهرسازی گفت: چنانچه قیمت زمین در این منطقه سرسام آور افزایش نیابد و از قاعده خارج نشود، فرایند بهسازی آن با توجه به توجیه اقتصادی به گردش درآمده و سرعت می گیرد.
وی افزود: با توجه به انتخاب مشهد به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2017 میلادی، طرح و برنامه نوین شهرسازی و شهر هوشمند برای اجرا در اطراف حرم مطهر امام رضا(ع) شامل موارد مختلف شهرسازی نظیر کاربریها، خط آسمان و دسترسی طراحی شده است.
* تملک 30 درصد بافت فرسوده آبکوه
سرپرست مدیریت اجرایی بافت فرسوده آبکوه نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به تملک 30 درصد این بافت گفت: طی 2،5 سال گذشته 580 قطعه از هزار و 894 قطعه موجود در منطقه آبکوه مشهد به مساحت 75 هزار و 12 متر تملک شده است.
علیرضا قربانیان افزود: 157 هزار و 720 متر دیگر از این بافت باید تملک شود و همچنین طبق مصوبه شورای اسلامی شهر مشهد 33 قطعه 250 متری در شمال شرقی این بافت و دو قطعه 300 متری آماده واگذاری به ساکنین برای نوسازی است.
وی ادامه داد: هم اکنون شش پروژه سرمایه گذاری برای این بافت تعریف شده که در مرحله تملک زمین قرار دارد.
سرپرست مدیریت اجرایی بافت فرسوده آبکوه با اشاره به انتشار هزار و 500 میلیارد ریال اوراق مشارکت برای تملک این بافت گفت: امسال نیز دو هزار میلیارد ریال در قالب فروش اوراق مشارکت برای تملک بافت فرسوده آبکوه در نظر گرفته شده است.
وی افزود: آبکوه و سعدآباد که در گذشته روستاهایی در حاشیه شهر مشهد بودند اینک سکونتگاه یکپارچه ای معروف به محله قلعه آبکوه را با هشت هزار نفر جمعیت در داخل شهر مشهد شکل داده اند.
* نفوذناپذیری اورژانس و نیروهای امدادی
جدا از مباحث اعتباری و کندی انجام پروژه نوسازی بافت فرسوده معضل نفوذناپذیری این مناطق برای نیروهای امدادی و آتش نشانی از موض
