وجوه اجتماعی نوسازی بافتهای فرسوده جزو جنبههایی از موضوع است که معمولا در سایه توجه به جنبههای شهرسازی و اقتصادی، غالبا مورد غفلت قرار میگیرد. این در حالی است که تمرکز هستههای ارتکاب جرم در محلههای فرسوده نشان از ارتباط تنگاتنگ این دو حوزه با یکدیگر دارد. این همپیوندی دو حوزه نشان میدهد معضل بافت فرسوده پیش از اینکه یک مساله کالبدی باشد، یک معضل فرهنگی است.به گزارش «دنیای اقتصاد»، درحالی‌که متوسط تراکم جمعیت در سایر بافتهای تهران 131 نفر در هر هکتار است، در بافتهای فرسوده این رقم به 370 نفر در هر هکتار افزایش مییابد. به عبارت دیگر، تقریبا سه برابر سرانه جمعیت در سایر بافتهای شهری، در بافتهای فرسوده سکونت دارند و در نتیجه این تراکم، ساکنان بافتهای فرسوده با توجه به این فشردگی بیش از دیگران در معرض اثرپذیری اجتماعی از یکدیگر قرار دارند. از طرفی بافتهای فرسوده به انتخاب اول خرده بزهکاران فاقد تمکن مالی برای سکونت تبدیل شده است.
بنابراین برنامهریزی برای نوسازی و احیای بافتهای فرسوده به نوعی پیشگیری از آسیبهای اجتماعی را نیز به دنبال دارد.فاطمه دانشور، رئیس کمیته اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران اعتقاد دارد وجود یک ارتباط معنادار میان میزان ارتکاب جرم و ویژگیهای محل وقوع جرم غیرقابل انکار است. دانشور در گفتوگو با «دنیای اقتصاد»، با بیان اینکه بافتهای فرسوده شهری مکانهای مستعدی برای پیدایش جرائم و آسیبهای اجتماعی به‌شمار میروند، اظهار کرد: آمارهای مسوولان انتظامی نشان میدهد در بسیاری از پهنههای دارای بافت فرسوده در پایتخت، وقوع فساد اخلاقی، آسیب و انحرافات اجتماعی بیشتر است.این واقعیت دردناک از تنزل رتبه اجتماعی بافتهای فرسوده نشات میگیرد. به اعتقاد دانشور، کمبود تاسیسات، تجهیزات و خدمات در بافتهای فرسوده موجب از بین رفتن مرغوبیت این بافتها شده و در نتیجه افراد بومی یک پهنه را که از توان اقتصادی بالاتری برخوردار هستند، به مهاجرت ناگزیر میکند.
در این بین گروههایی از آسیبدیدگان اجتماعی نظیر معتادان و اتباع مهاجر غیرقانونی جای خالی خانوادههای اصیل را پر میکنند. این جایگزینی سبب میشود که به تدریج ارزشهای فرهنگی و حس تعلق به محله و شهر در بافتهای فرسوده به کلی از بین برود و این فضاهای شهری، بیشتر از قبل برای میزبانی ناهنجاریهای اجتماعی مهیا شوند.دانشور با اشاره به اینکه اتباع مهاجر بیگانه در روند نابودی هویت محلی در نقاط فرسوده شهر نقش بسزایی ایفا میکنند، گفت: تنها انگیزه این افراد برای انتخاب بافت فرسوده، فراهم کردن یک سکونتگاه و سرپناه ارزانقیمت است. اما زمانی که این اتباع بافتهای فرسوده را برای سکونت انتخاب میکنند به‌دلیل تفاوت فرهنگی عمیق، به نوعی احساس بیگانگی نسبت به همسایگان و ساکنان اصیل بافتهای فرسوده که توان مهاجرت به محله دیگر را نداشتهاند، دچار میشوند. این حس در نهایت به نوعی بیثباتی اجتماعی و فرهنگی در محلههای فرسوده منجر میشود و به تشدید بزهکاری و آسیبهای اجتماعی دامن میزند.
به گزارش «دنیای اقتصاد»، وابستگی کامل بافتهای فرسوده و پدیدههای اجتماعی و نیز تفاوت سبک زندگی در این پهنهها در مقایسه با بافت مدرن، موجب شده که افزون بر تعریف شهرسازی بافتهای فرسوده، وجود برخی ویژگیهای اجتماعی نیز نشاندهنده فرسودگی یک بافت شهری باشد. بالا بودن میزان فقر و نرخ بیکاری، بالا بودن سهم مشاغل خانگی در تامین درآمد، رخنه جرائمی نظیر اعتیاد و پخش مواد مخدر، بروز درگیریهای محلهای، ناامنی و بزهکاری، تجمع ساکنان مهاجر، پایین بودن سطح سواد و فقدان سرمایه اجتماعی موثر میان شهروندان ساکن محله، از شاخصهای اجتماعی بافتهای فرسوده است.رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران معتقد است بافتهای فرسوده برآیند نارساییها و معضلات گوناگون شهری هستند که طی سالهای گذشته به‌دلیل نبود برنامههای روشن و کارآمد توسعه شهری و نیز ناتوانی مدیریت شهری در تامین خدمات مورد نیاز این بافتها بروز یافته است و در نتیجه محدودههایی از شهر تهران و دیگر شهرهای بزرگ، دچار معضلات کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شدهاند به نحوی که محیط مناسبی برای رشد انواع آسیبهای اجتماعی را ایجاد کردهاند.
دانشور با انتقاد از اینکه مسائل اجتماعی بافتهای فرســوده در طرح‌های نوسازی و بهسازی شهرها، همواره از وزن و اهمیت کمتری در مقایســه با معضلات کالبدی و فیزیکی برخوردار بوده است، گفت: با این حال حتی همان معضلات کالبدی نیز به‌دلیل وابستگی به وضعیت اقتصادی، حل و فصل نشده است. این عضو شورای شهر تهران با تاکید بر ضرورت استفاده از تجربیات دیگر کشورها در زمینه احیای بافتهای فرسوده، تصریح کرد: در کشورهایی که در زمینه نوسازی بافتهای فرسوده موفق بودهاند، توجه به مسائل اجتماعی و فرهنگی ساکنان از وزن بالایی برخوردار و همواره مبنای برنامهریزی توسعه این بافتها بوده است.
وی با تاکید بر اینکه بافت فرسوده پیش از اینکه یک معضل کالبدی باشد، یک معضل اجتماعی است، بر ضرورت جستوجوی راهکارهای اجتماعی برای موفقیت در احیای این بافتها تاکید کرد و افزود: نه تنها در تهران و ایران، بلکه در همه کشورها نوسازی بافتهای فرسوده به آگاهیهای اجتماعی ساکنان بافت گره خورده است. بنابراین تنها برنامهریزی اقتصادی، اعطای تسهیلات و نظایر آن جوابگوی معضل فرسودگی بافتهای شهری نیست، بلکه شهروندان باید از طریق اطلاعرسانی ترغیب شوند و با افزایش آگاهی نسبت به شرایط زندگی، با عزم جدیتر و مشارکت بیشتری در نوسازی محله خود حضور پیدا کنند.دانشور خاطرنشان کرد: احیایبافتهای فرسوده فقط منوط به «تخریب و بازسازی بنا» نیست که بخواهیم مردم را با اجبار به این چرخه وارد کنیم.
به اعتقاد وی، یکی از کلیدهای برونرفت از وضعیت بغرنج بافتهای فرسوده، چارهجویی برای ارتقای نقش مشارکت مردم در طرح‌های شهری است و از این رو تامین منافع متقابل مردم و مدیریت شهری باید در مسیر پایدار کردن بافتهای قدیمی شهر مدنظر قرار گیرد.رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران با اعتقاد به اینکه بافتهای فرسوده هم یک تهدید بالفعل و هم یک تهدید بالقوه برای شهروندان محسوب میشود، تاکید کرد: بسترسازی برای بروز آسیبهای اجتماعی تهدیدی است که همین حالا به فعلیت درآمده و مشکلاتی نظیر حضور معتادان متجاهر، کارتنخوابها، تولید، توزیع و مصرف مواد مخدر و نظایر آن را تشدید کرده است. از طرفی این بافتها یک تهدید بالقوه است که در صورت وقوع زلزله یا حتی ریزش تکپلاکها به‌دلیل فرسودگی به فعلیت در آمده و به مرگ شهروندان می‌انجامد. از این نظر میتوان درجه اهمیت بیشتری برای این معضل شهری قائل شد و بیشتر از توجه کنونی به آن اولویت داد.
