گزارش نشست‌های وقف

گزارش نشست‌های تخصصی دفتر بیستم

با محور موضوعی "واقفین و خیرین"

دفتر مطالعات کاربردی و امور ترویجی

آبان‌ماه 1398

فهرست مطالب:

عنوان                                                                                              شماره صفحه

مقدمه                                                                                                                                              1            

نشست اول                                                                                                                                       2

نشست دوم                                                                                                                                      11

نشست سوم                                                                                                                                      17

نشست چهارم                                                                                                                                  21

نشست پنجم                                                                                                                                    26

نشست ششم                                                                                                                                     28

مقدمه:

شرکت بازآفرینی شهری ایران در چارچوب یکی از مأموریت‌های خود در زمینه آموزش و ترویج، سلسله نشست‌هایی را با هدف ایجاد فضای نقد و گفتگو در خصوص چالش‌ها و ضرورت‌های فراروی شرکت برنامه‌ریزی و اجرایی می‌کند. نظر به وجود تفاهم نامه همکاری فیمابین شرکت بازآفرینی شهری و سازمان اوقاف و امور خیریه، دفتر بیستم از سلسله نشست‌های موضوعی به موضوع "واقفین و خیرین" اختصاص یافت. با توجه به اینکه بخش عظیمی از اراضی وقفی در بافت‌های ناکارآمد و سکونتگاه‌های غیررسمی قرار دارد، همچنین واقفین و خیرین در تأمین مسکن اقشار کم درآمد، ارتقاء هویت شهری و کارآفرینی در بافت‌های هدف بازآفرینی شهری، نقش بسزایی دارند، سلسله نشست‌های مذکور در قالب 6 نشست برنامه‌ریزی و برگزار شد که گزارش پیش رو به اهم مطالب یاد شده به تفکیک هر نشست می‌پردازد. لازم به توضیح است در پایان این گزارش، خروجی عملیاتی برآمده از این سلسله نشست‌ها که با نظارت جناب آقای ریاحی تنظیم شده است، ارائه شده است.

1.پوستر اطلاع‌رسانی دفتر بیستم

1. نشست اول

عنوان: ابعاد اراضی وقفی در بافت‌های ناکارآمد شهری

سخنران‌ها: آقای محمدنبی تیموری(مدیرعامل شرکت پیشگامان)، آقای مجید روستا(عضو هیئت مدیره شرکت بازآفرینی شهری، آقای مرتضی حقیقی(مشاور اقتصادی اداره کل اوقاف و امور خیریه کشور)

زمان برگزاری: دوشنبه 15 مهر 1398

2.پوستر اطلاع رسانی نشست اول               

مطالب ارائه شده توسط خانم ماندانا ملک(مدیرکل دفتر مطالعات کاربردی و امور ترویجی):

در راستای تفاهم نامه همکاری فیمابین شرکت بازآفرینی شهری و سازمان اوقاف و امور خیریه و اهداف ماده 4  آئین‌نامه کارگروه وقف ستاد ملی بازآفرینی شهری مبنی بر وظایف آموزشی و ترویجی در محدوده ها و محلات هدف بازآفرینی شهری با توجه به اعلام نیازآموزشی مسئولین محترم هر دو دستگاه با موضوعات تخصصی مرتبط و رسیدن به یک هم زبانی و هم فکری مشترک از سال 1397 تا کنون پس از چندین جلسه کمیته علمی و محتوایی مقرر­گردید سلسله نشست با موضوعات ابعاد اراضی وقفی در بافت‌های ناکارآمد شهری- بهسازی و نوسازی بافت‌های هدف بازآفرینی شهری- راه‌های تأمین منابع مالی-نقش واقفین و خیرین در تأمین مسکن و خدمات شهری- نقش وقف و نیکوکاری در ارتقاء هویت شهری- واقفین و خیرین و اشتغال کارآفرینی در بافت‌های ناکارآمد شهری- با همکاری و دبیری علمی آقای دکتر ریاحی به مدت 6 روز برگزار می گردد که هر روز با حضور سخنرانان علمی تخصصی و سیاستگذاری و ارائه تجربه ارائه می گردد و در نهایت منجر به مستندسازی و ترویج به مدیران شهری و شهرداریها و .. می گردد.

مطالب ارائه شده توسط آقای محمدنبی تیموری‌فرد(مدیرعامل شرکت پیشگامان توسعه ماندگار):

تعریف بافت در شهرسازی: فضایی ارگانيک و هم پيوند که در طول دوران حیات شهری در داخل محدوده شهر یا حاشیه آن در پیوند با شهر شکل گرفته باشد. بافت میتواند از بناها، راهها، فضاها، تأسيسات و تجهيزات شهري و یا ترکیبی از آنها تشکیل شده باشد. شاخص‌های شناسایی بافت‌های فرسوده: ریزدانگی، ناپایداری، نفوذناپذیری

مراحل انجام شده برای شناسایی و بهره‌وری اقتصادی رقبات مسکونی شهر تهران:

• دریافت اطلاعات اولیه رقبات
• استخراج داده‌ها
• ساماندهی اطلاعات
• طبقه‌بندی رقبات در سبدهای تصمیم گیری

سبدهای هدف پیشنهادی:

• امکان سرمایه‌گذاری
• امکان تجمیع
• نیازمند مذاکره با شهرداری
• دارای طرح مصوب
• تبدیل به احسن
• ادامه روند موجود

3. دیاگرام مطالعات و ساماندهی اراضی موقوفه شهر تهران

بررسی اطلاعات رقبات در منطقه 12 تهران(فرسوده‌ترین منطقه در شهر تهران، دارای بیشترین سهم از موقوفه‌ها) همچنین میزان فرسودگی، وضعیت تصرف، دانه‌بندی، پهنه‌بندی، توان بهینه‌سازی، عرض معابر و تثبیت کاربری.

ارائه نمونه‌‌ای از شناسنامه فنی و اقتصادی رقبات.

موانع:

• وجود مشکلات امنیتی، ایمنی و بهداشتی
• تبدیل سکونتگاه‌ها به انبار و فعالیت‌های خدماتی
• نبود راهکار مناسب در مواجهه با محدودیت‌های مختلف
• عدم ایجاد ارزش افزوده مناسب
• عدم انطباق مأموریت سازمان‌ها و ارگان‌ها در راستای حل مشکل
• تعریف نادرست مشکل و به طبع آن تعریف مسئله
• نگاه جزیره‌ای و لحظه‌ای به بافت

راهکار:

• امکان‌سنجی و نیازسنجی برای بافت و املاک
• تعریف پروژه‌های محرک توسعه و ارتقاء کیفیت زندگی
• تشکیل بانک اطلاعات مکانی(GIS) مشترک بین سازمانی
• تدوین بسته‌های ترکیبی سرمایه‌گذاری- خدماتی
• بهره‌گیری از ظرفیت‌های ستاد ملی بازآفرینی، کارگروه وقف ستاد ملی
• تدوین و اجرایی نمودن بسته تشویقی املاک وقفی واقع در مناطق دارای بافت‌های فرسوده
• تعریف ساز و کار اجرایی منعطف به منظور جابجایی حقوق متعلقه در مجموعه پروژه‌های محرک توسعه
• اخذ پروانه املاک وقفی از طریق استعلام ثبتی

مطالب ارائه شده توسط آقای مجید روستا(عضو هیئت مدیره شرکت بازآفرینی شهری):

از نکات اساسی و مهمی که در رابطه با تاثیرات نظام شهرسازی بر موقوفات می توان به آن اشاره کرد:

• عملکرد و نوع استفاده از املاک، اراضی و فضاهای شهری امری ثابت و دائمی نیست، بلکه در طی فرآیند زمان به تناسب شرایط رشد طبیعی شهرها تغییر می کند.

بدین معنی که اراضی شهری در هر دوره و شرایط زمانی ، مناسب یک نوع عملکرد و فعالیت خاص هستند و با تغییر شرایط، کاربری اراضی، قابلیت اقتصادی و ارزش مکانی و ارزش افزوده بسیاری از اراضی ممکن است موقعیت مکانی مطلوب تر و ارزش اقتصادی بالاتری کسب نمایند و در مقابل بخشی دیگر از اراضی شهری مطلوبیت های مکانی خود را از دست بدهند.لذا با توجه به این نکته ، ثابت بودن نوع استفاده از املاک و اراضی وقفی نه تنها استفاده بهینه از آنها را با مشکل رو به رو می سازد ، بلکه در طی زمان ممکن است نوع استفاده از املاک موقوفه در تعارض با طرح های شهرسازی و کاربری اراضی شهری قرار گیرد که این موضوع مشکلاتی را برای موقوفات به وجود آورده است.

• موقوفات و مجموعه های قانونی وقفی معمولاً جهت تامین هزینه های حفظ، نگهداری و امور جاری خود دارای رقباتی هستند که درآمد آنها صرف امور موقوفه می شود.

در زمان تهیه طرح های شهری معمولاً سعی می شود مجموعه های موقوفه کمتر صدمه دیده(از جهت تغییر کاریری و تعریض معابر)، ولی رقبات موقوفات از جهت اینکه برآیند و سیمای کالبدی مشخص و متمایز کننده ای که نشان دهنده ی رقبه بودن آنها باشد ندارند، در طرح های شهری صدمات زیادی متحمل می شوند. با توجه به اینکه رقبات در تامین هزینه های موقوفات نقش مهمی دارند، بنابراین ضرورت دارد در تهیه طرح های شهری دقت و توجه کافی صورت گیرد تا با قرار ندادن کاربری های غیر انتفاعی بر روی رقبات موقوفات عملاً بر پیکر مجموعه های وقفی که نقش مهمی در تشکل فضاهای عمومی شهری دارند، زیانی وارد نشود.

• نا مشخص بودن نقش و جایگاه وقف در سازمان هایی است که به طریقی با موضوع عمران موقوفات در ارتباط اند.

وقف موضوعی است که اگر چه سازمان و تشکیلات مشخصی سرپرستی و رسیدگی به امور آن را بر عهده دارد، ولی به دلیل گستردگی فعالیت ها و عملکردهای وقفی عملکرد سایر سازمان ها و نهادهای عمومی جامعه که به طریقی با فضاهای موقوفه در ارتباط هستند، مانند شهرداری، سازمان میراث فرهنگی، سازمان ثبت اسناد و املاک و وزارت راه و شهرسازی در عملکرد بهینه موقوفات موثر است. این  نامشخص بودن و ناهماهنگی بین سازمان ها موجب از دست رفتن ارزش های اقتصادی و فضایی – کالبدی مجموعه های وقفی می گردد. لذا جهت حفظ مجموعه های با ارزش وقفی، ایجاد ارتباط و هماهنگی مستمر بین سازمان های ذی ربط ضرورت حیاتی دارد.

• عدم آشنایی واقفان و متولیان وقف به ضوابط و مقررات شهرسازی از یک طرف و عدم آگاهی و شناخت شهرسازان و مدیران اجرایی امور شهری از احکام و مقررات وقف از طرف دیگر است.

عدم آشنایی واقفان و متولیان موقوفه و شهرسازان و مدیران امور اجرایی شهرها از ضوابط، مقررات و احکام یکدیگر، در نهایت کندی و رکورد در فعالیت های عمرانی موقوفات را به دنبال دارد. عدم آشنایی به ضوابط و مقررات شهرسازی،موجب شده علی رغم اینکه در برخی مواقع تسهیلات ویژه ای برای موقوفات به ویژه موقوفات عام در نظر گرفته می شود، واقفان و متولیان موقوفات نه تنها توانسته اند از این امکانات به نحو مطلوبی استفاده نمایند، بلکه بعضاً از امکانات معمول و جاری که سایر فضاهای غیروقفی از آن بهره مند می شوند نیز بی بهره مانده اند. آگاهی از ضوابط و مقررات شهرسازی که هم دارای وجه فنی و تخصصی و هم دارای بار حقوقی است، قدرت چانه زنی متولیان موقوفات و ادارات اوقاف را در تماس و ارتباط با سایر سازمان های ذی مدخل در توسعه شهری همچون شهرداری به میزان زیادی افزایش می دهد.

عدم آشنایی شهرسازان به امور اوقافی و نقش موثر موقوفات در توسعه فرهنگی و اجتماعی جامعه موجب شده است که آنها به املاک و اراضی موقوفه شهری به چشم یک ثروت عمومی نگاه کنند و در تعیین کاربری برای آنها عموماً کاربری غیرانتفاعی در نظر بگیرند.در حالی که بسیاری از املاک وقفی رقباتی هستند که درآمد حاصله از آنها صرف اداره، مرمت و نگهداری موقوفات دیگر می شود. از حیز انتفاع افتادن رقبات، موقوفات، از یک طرف موجب تضعیف موقوفات می شود و از طرف دیگر محیط ها و فضاهای شهری ناسالمی را به وجود می آورد.

نکته مهمی که در اینجا باید به آن اشاره کرد این است که متولیان و واقفان به صرف اینکه عواید حاصل از موقوفات و املاک وقفی صرف امور خیریه می شود، نباید از رعایت و اجرای ضوابط و مقررات شهرسازی طفره روند، بلکه باید به گونه ای فعال و موثر در تدوین ضوابط و مقررات شهری مشارکت داشته باشند، زیرا روابط و مقررات شهری در موقع تدوین به صورت یک نظام منسجم و یکپارچه تهیه می شوند و نقص و عدم اجرای هر یک از آن ها در نهایت، بی نظمی در اجرای ضوابط و مقررات شهری را به دنبال دارد.

مطالب ارائه شده توسط آقای مرتضی حقیقی (مشاور اقتصادی اداره کل اوقاف و امور خیریه کشور):

استفاده از ظرفیت وقف در بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری

تبیین مدلهای اجرایی استفاده شده در بافت‌های فرسوده:

• مدل اجرايي بافت پيرامون حرم مطهر (تثبيت حداكثري - تجميع هدف مند)
• مدل طرح حرعاملي (حفظ مالكيت عرصه موقوفه – اخذ معوض بابت حقوق وقف)
• مدل طرح بافت فرسوده آبكوه (مشاركت در بخشي از طرح مصوب)
• مشاركت در ريز پروژه ها واخذ اعیانی

مدل اجرایی بافت پیرامون حرم مطهر:

شرح اقدامات:

تدوین بانک اطلاعات، تشکیل تیم‌های اوقافی، شهرداری، ثبتی و تحلیل اطلاعات

بنابراین:

1- رقباتي كه كاملا داخل مسير وفضاهاي عمومي قرار ميگرند، تبديل به احسن می‌شوند

2- رقبات داخل پروژه ، یا تبدیل به احسن(مساحت رقبات کمتر از 30%) یا به موقوفات تعلق و تهاتر(مساحت رقبات بالاتر از سي در صد) مي‌گردند.

4. بافت پیرامون حرم مطهر حضرت رضا(ع)

مدل طرح حرعاملي:

شرح اقدامات اجرایی:

با توجه به انتشار اوراق مشارکت توسط شهرداری ،جهت بازسازی بافت مذکور ولزوم تملک وخریداری حقوق مالکین واقع در طرح (کل عرصه طرح موقوفه است )توسط شهرداری ،تفاهم شد:

الف : حقوق وقف شامل: انتقال اعیانی از مستاجر به  نام شهرداری ، عرصه واقع در مسیر تعریض خیابان ،تغییر کاربری پروژه های مصوب، احداث طبقات مازاددر پروژه ها، تفکیک اعیان احداثی بعد از ساخت ،انتقال یک مرحله از سرمایه‌گذار یا شهرداری با مالکین توسط تیم کارشناسان رسمی دادگستری ارزیابی گردید.

ب: مالکیت شش دانگ یک یا چند پروژه به همراه پروانه ساختمانی، متناسب با ارزش حقوق وقف ،به موقوفه اختصاص یابد.

5. نقشه مصوب پروژه بافت فرسوده حر عاملی

مدل طرح بافت فرسوده آبکوه:

  ویژگی محدوده طرح:

1-قرار گیری درداخل شهر ومجاورت با منطقه سکونتی دارای کیفیت خوب(بلوار سجاد)2

2- بر خلاف بافت حرعاملی که اکثر مستاجرین دارای سند اعیان ورابطه استیجاری با موقوفه هستند در این بافت رقبات اکثرا تصرفی وفاقد رابطه استیجاری هستند.

3- قطعات به شدت ریزدانه وحجم تخلفات ساختمانی به جهت ارزانی اعیان احداثی به موقعیت محلی زیاد است.

اقدامات اجرایی :

1-ارزیابی حقوق وقف توسط کارشناسان رسمی دادگستری متناسب باوضعیت مالکیت عرصه وسوابق تصرف مستاجرین

2- با توجه سطوح کاربری های در نظر گرفته شده  در طرح مصوب ، مقرر شد 21 در صد از خالص عرصه کاربری های متفاوت شامل ،تجاری ،مسکونی،اداری ،آموزشی پس از رعایت معابر جدید وفضاهای خدماتی به موقوفه اختصاص یابد

6. نقشه مصوب بافت فرسوده آبکوه به مساحت حدود 3 هکتار

مشاركت در ريز پروژه ها واخذ اعیانی:

ویژگی بافت های غیر رسمی:

عمدتا مهاجرین روستایی وافراد فاقد توان مالی مناسب شهری را در خود جای داده است که بدون مجوز وخارج از برنامه ریزی رسمی وقانونی توسعه شهریدر درون یا خارج از محدوده قانونی شهری بوجود آمده اند وعمدتا فاقد سند مالکیت رسمی هستند وویزگی کالبدی مانند بافت فرسوده دارد وفاقد زیر ساخت مناسب است .

اقدامات اجرایی :

1- نقشه برداری موقوفات بزرگ وتکمیل بانک اطلاعات gis

2- پیگیری جهت اخذ سند مالکیت با هماهنگی ثبت

3- تهیه طرح واجرای پروژه های پیشاهنگ در این مناطق

4- ارایه تسهیلات لازم برای سند دار شدن متصرفین براساس طرح

5- ساماندهی وایجاد مراکز مولد تولید (روز بازارها ،کارگاه ها و...)

7. موقعیت مکانی بزرگترین سکونتگاه‌های غیررسمی شهر مشهد

2. نشست دوم

عنوان: بهسازی و نوسازی بافت‌های هدف بازآفرینی شهری

سخنران‌ها: آقای محمد جواد ابوالحسینی(معاون بهره‌وری اقتصادی اداره کل اوقاف و امور خیریه کشور)، آقای سید مجتبی علوی مقدم(معاون فنی و نظارت شرکت بازآفرینی شهری)، آقای محمدحسین بحرالعلومی(معاون مالی اداری و توسعه مدیریت میراث فرهنگی و گردشگری)

زمان برگزاری: سه شنبه 16 مهر 1398

8. پوستر اطلاع‌رسانی نشست دوم

مطالب ارائه شده توسط آقای سید مجتبی علوی‌مقدم(معاون فنی و نظارت شرکت بازآفرینی شهری):

با توجه به منطقه بندی وزارت کشور، استان‌های کشور به 5 منطقه تقسیم شده‌اند:

منطقه1-استانهای تهران، قزوین، مازندران، سمنان، شرق سمنان،گلستان، البرز، قم

منطقه 2- استانهای اصفهان، فارس، جنوب فارس، بوشهر، چهارمحال وبختیاری،کهکیلویه وبویراحمد، هرمزگان

منطقه 3- استانهای آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، زنجان،گیلان،کردستان

منطقه 4-همدان، خوزستان، مرکزی، لرستان، ایلام،کرمانشاه 

منطقه 5- خراسان‌رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، کرمان، جنوب کرمان، یزد، سیستان وبلوچستان، جنوب سیستان و بلوچستان

برخی از محدوده‌ها و محلات هدف بازآفرینی شهری به خصوص محدوده‌های تاریخی وابسته به موقوفات و رقبات هستند و وظیفه ماست که نیت واقف را حفظ کرده و در اجرایی کردن آن بکوشیم همچنین مهم‌تر از آن وظیفه اصلی ما، ارتقای وقف در ابعاد مختلف می‌باشد.

در سیاستگذاری‌های سابق نگاه از بالا به پایین و بصورت ارباب و رعیتی بوده است ولیکن امروزه اقدامات از پایین به بالا صورت می‌گیرد و با توجه به نیازسنجی صورت گرفته از مردم می‌باشد.

اقدامات و سیاست‌های شرکت بازآفرینی شهری در محله‌ها و محدوده‌های هدف می‌بایست محرک ورود بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران شود.

بازآفرینی شهری فرایندی پیچیده است که کار یک دستگاه نمی‌باشد بلکه مشارکت و همکاری تمامی دستگاه‌های مرتبط را می‌طلبد.

مطالب ارائه شده توسط آقای محمدجواد ابوالحسینی(معاون بهره‌وری اقتصادی اداره کل اوقاف و امور خیریه کشور):

ارائه مفهوم بازآفرینی شهری

بازآفرینی شهری فرایندی است که به خلق فضای شهری جدید با حفظ ویژگی‌های اصلی فضایی(کالبدی و فعالیتی) منجر می‌گردد.

معرفی استان و شهر یزد

• اولین شهر خشت خام دنیا
• دومین شهر تاریخی جهان
• حسینیه ایران

9. بافت تاریخی شهر یزد

معرفی پروژه‌های احیاء ابنیه تاریخی وقفی استان یزد:

• بازآفرینی محور پیاده تکیه امیر چخماق-حسینیه شاه طهماسب

معرفی محدوده پروژه، دخل و تصرف‌های صورت گرفته، تبدیل حسینیه به فلکه، معرفی طرح، مستندات سیر تحول، کارهای انجام شده در محدوده طرح، وضعیت فعلی پروژه، تملک اعیانی‌های زائد بر حسینیه

10. بازآفرینی محور پیاده تکیه امیر چخماق

• ایجاد کارگاه و بازارچه صنایع دستی یزد (خانه صدری)

معرفی محدوده پروژه، اطلاعات پروژه، وضعیت پروژه قبل از شروع عملیات اجرایی، بازدید مدیران استان از پروژه جهت تخصیص اعتبار، شروع عملیات اجرایی، وضعیت فعلی پروژه

11. ایجاد کارگاه و بازارچه صنایع دستی یزد

• مرمت و احیاء بازارچه سید غیاث الدین(ع) مهریز

معرفی بافت محدوده پروژه، وضعیت پروژه قبل از شروع عملیات اجرایی، اطلاعات پروژه، افتتاح و بهره‌برداری پروژه

12. مرمت و احیاء بازارچه امامزاده سید غیاث الدین (ع) مهریز

• مرمت و احیاء هتل کاروانسرای مشیر یزد

معرفی وضعیت اولیه بنا، اطلاعات پروژه، وضعیت پروژه قبل از عملیات اجرایی، وضعیت پروژه هنگام بهره‌برداری

13. مرمت و احیاء هتل کاروانسرای مشیر یزد

• مرمت و احیاء کاروانسرای خان کهنه

معرفی وضعیت قبل از مرمت، اطلاعات پروژه، وضعیت پروژه حین مرمت، وضعیت فعلی پروژه، وضعیت پروژه پس از اتمام

14. مرمت و احیاء کاروانسرای خان کهنه

• مرمت و بازسازی هتل زرگران

معرفی وضعیت اولیه بنا، اطلاعات پروژه، وضعیت پروژه قبل از عملیات اجرایی، وضعیت پروژه پس از عملیات اجرایی

15. مرمت و بازسازی هتل زرگران

مطالب ارائه شده توسط آقای محمدحسین بحرالعلومی(معاون مالی اداری و توسعه مدیریت میراث فرهنگی و گردشگری):

• ارائه تجربه سمنان و یزد
• اهمیت هماهنگی نهادهای مرتبط و آگاهی بخشی ذینفعان جهت رسیدن به مدیریت مشترک
• تأمین منابع مالی با توجه به فرصت‌های موجود
• تشکیل کارگروهی مرکب از شرکت بازآفرینی شهری ایران، شهرداری و سازمان اوقاف و امور خیریه جهت تأمین منابع مالی و شناسایی پلاک‌ها و فضاهای وقفی
• تشکیل صندوق سرمایه‌گذاری در قالب انجمن خیرین مسکن‌ساز
• انتشار اوراق وقف
• اهمیت تسهیلات بانکی

3. نشست سوم

عنوان: راه‌های تأمین منابع مالی

سخنران‌ها: آقای سعید اسلامی بیدگلی(عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی)، آقای مسعود حیدری(مدیرکل مالی سازمان اوقاف و امور خیریه)

زمان برگزاری: چهارشنبه 17 مهر 1398

16. پوستر اطلاع رسانی نشست سوم

مطالب ارائه شده توسط آقای سعید اسلامی بیدگلی(عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی):

صندوق‌های وقفی در دنیا بسیار رایج هستند و تأمین منابع مالی جهت توسعه‌های دانشگاه‌ها و بورسیه‌ها از آنها داده می‌شود. با بزرگ شدن حاکمیت، وقف نیز وقتی ذیل حاکمیت قرار گرفت، بعضی از فرصت‌هایش را از دست داد ولیکن از فرصت‌های حاکمیتی برای بزرگ شدنش استفاده کرد.

تأمین منابع مالی از دو حالت صورت می‌گیرد: ابزارهای بدهی- ابزارهای سهام(مشارکت)

منابع مالی سازمان‌های خیریه معمولا از چند بخش می‌آیند: 1- منابع افراد خاص یا عام/ 2- سازمان‌ها و سلبریتی‌ها/ 3- یارانه‌های دولت/ 4- عایدی‌های حاصل از سرمایه‌‌گذاری‌های خود سازمان‌های نوع سوم

طبیعتا سازمان‌های خیریه مخارجی نیز دارند: 1-هزینه‌هایی عمومی، اداری/ 2-هزینه‌های ایجاد وفاداری/ 3- هزینه‌های تبلیغاتی/ 4-هزینه‌های هدف

وظیفه مجموعه حاکمیتی، تسهیلگری است نه اداره سازمان‌های نوع سوم(خیریه‌ها)

مطالب ارائه شده توسط آقای مسعود حیدری(مدیرکل مالی سازمان اوقاف و امور خیریه):

انواع موقوفات:

• متصرفی (با مسئولیت سازمان اوقاف و امور خیریه)
• غیرمتصرفی(با متولی‌گری واقف یا فرزندان و نوادگان ایشان)

انواع رقبات:

• رقبات منفعتی(درآمدزا)
• رقبات انتفاعی(بدون در آمدزایی و در اختیار عموم جامعه) مانند مسجد، حسینیه و تکیه

یکی از معایبی که سازمان‌های دولتی دارند اقدامات واگرایانه و مستقل است. در صورت استفاده از ظرفیت‌های کنشگری واقفان در بسته‌های سیاستگذاری موقوفات محیطی، می‌توانیم به مسیر هم‌گرایی دستگاه‌های دولتی برسیم.

مطالب ارائه شده توسط آقای محسن عسگری (پژوهشگر):

ارائه نتایج برگرفته از رساله دکتری با موضوع تبیین کارکردپذیری وقف در شهر سه‌گانه ایرانی:

همگراسازی سازمانی، میل به انعطاف پذیری قوانین وقفی و سیاست انتقال حق وقف سه راهکار اجرایی بنده برای پوشش‌دهی حداکثری در تامین مالی بهتر و مطلوبتر اراضی وقفی در شهر آینده ایرانی است. البته امکان استفاده از موقوفات جدید برای موقوفات قبلی با رقباتی اندک نیز وجود دارد لازم به ذکر است که مطابق یافته های این تحقیق، اوقاف در بستر تاریخ جامعه ایرانی کاملاً موقعیت مند بوده و کارکردها وابسته به ماهیت وابسته- مستقل آن و شرایط مکانی- زمانی سازندهی آن است. بر این اساس، الگوی پیشنهادی «وقفِ متن باز» برای آینده شهر ایرانی طراحی و تدقیق شده است. الگوی "وقف به محیط" زیر مجموعه‌ای از این الگوی «متن باز» در بستر فضاهای شهری است.

17. مجموعه قواعد الگویی پیشنهادی اوقاف متن باز در شهر آینده ایرانی

4. نشست چهارم

عنوان: نقش واقفین و خیرین در تأمین مسکن و خدمات شهری

سخنران‌ها: آقای رضا راعی(رئیس مؤسسه گنجینه ملی آب ایران)، آقای امیرحسین روان(مدیرکل نظارت فنی بر اماکن موقوفات و اماکن مذهبی سازمان اوقاف و امور خیریه)، آقای نادر ریاحی(عضو شورای مرکزی مجمع خیرین کشور)

زمان برگزاری: شنبه 20 مهر 1398

18. پوستر اطلاع رسانی نشست سوم

مطالب ارائه شده توسط آقای رضا راعی (رئیس مؤسسه گنجینه ملی آب ایران):

اشاره به مصوبه 38 امین صورتجلسه ستاد ملی بازآفرینی شهری: ضمن تاکید بر حفظ و احیاء بناهای تاریخی در محدوده های هدف بازآفرینی شهری با توجه به اعلام آمادگی موسسه گنجینه ملی آب ایران(زیرمجموعه شرکت مدیریت منابع آب ایران) از طریق انعقاد تفاهم نامه همکاری مشترک، تهیه و تدوین برنامه اقدام مشترک بین موسسه گنجینه ملی آب ایران، سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری، وزارت کشور و شرکت عمران و بهسازی شهری ایران در جهت حمایت در حفظ ابنیه های آبی قدیمی در بافت های تاریخی و نیز احیاء سازه های تاریخی آب در دستور کار ستاد ملی بازآفرینی قرار گرفت.

ارکان موسسه گنجینه ملی آب ایران

سازه های تاریخی آب در بافت های قدیمی شهری و روستایی

سازه‌های آبی که در یونسکو به تصویب رسیده‌اند: چغازنبیل، سازه‌های آبی شوشتر، باغ ایرانی، قنات ایرانی

19. سازه‌های تاریخی آب در بافت‌های قدیمی شهری و روستایی

پیشنهادات:

• حمایت در حفظ ابنیه های آبی قدیمی در بافت قدیمی
• حمایت در ایجاد موزه و پارک موزه آب در استان ها و تسهیل در واگذاری زمین و امکانات جهت سرمایه گذاری پایدار
• تعیین کمیته احیاء سازه های تاریخی آب ذیل کارگروه زیرساخت و خدمات پایه
• با توجه به ثبت شهر یزد در یونسکو به عنوان شهری از خشت و گل بعد از لندن- پاریس- رم- ونیز و ... حمایت در احیاء و بازسازی سازه های تاریخی آب در راستای حفظ و نگهداری آنها و جذب توریسم (هیدروتوریسم)
• حمایت در ایجاد کتابخانه و مرکز اسناد تاریخی آب کشور در گنجینه ملی آب ایران واقع در پارک پردیسان تهران
• تخلیه فاضلاب خانگی
• چاه های چهل گز

مطالب ارائه شده توسط آقای امیرحسین روان (مدیرکل نظارت فنی بر اماکن موقوفات و اماکن مذهبی سازمان اوقاف و امور خیریه):

تاریخچه وقف و ارتباط آن با خدمات شهری

وقف و واقفین در دوران های مختلف حکومت ها

نهاد وقف در خدمت جامعه

وقف متناسب با نیازهای روز جامعه

سیاستگذاری کلان در امور موقوفات ( بناهای عام المنفعه)

سیاست و برنامه ای متناسب با نیازهای روز

شناسایی رقبات منطبق بر بافت فرسوده و  محدوده تاریخی با استفاده از قابلیت های سیستم های اطلاعات مکانی (GIS)

• بررسی رقبات 6 شهر تبریز، مشهد، قم، زاهدان، بیرجند و گرگان
• مجموع رقبات بررسی شده حدود 60 هزار رقبه
• رقبات منطبق بر بافت فرسوده بیش از 12 هزار رقبه
• درصد رقبات منطبق بر بافت فرسوده: بیش از 20 درصد
• مجموع رقبات تحت سرپرستی اوقاف در کشور: بیش از یک میلیون و پنجاه هزار رقبه
• تعداد رقبات با کاربری هایی نظیر کشاورزی که امکان قرارگیری بر بافت فرسوده ندارند: 250 هزار رقبه
• پیش بینی رقبات منطبق بر بافت فرسوده: بیش از 150 هزار رقبه

سیاستگذاری کلی

• تدوین بسته تشویقی به منظور تسهیل و تشویق در نوسازی و احداث مجدد و تغییر کاربری
• تطبیق نیات مندرج در وقفنامه ها و واقفین با طرح های تفصیلی و جامع شهری
• عضویت نماینده سازمان در کمیسیون ماده 5 به منظور تغییر کاربری اراضی و املاک وقفی
• مشارکت و تسهیل در انبوه سازی مسکن ارزان قیمت در اراضی وقفی
• تشکیل کمیته فنی در سازمان به منظور مشاوره وهدایت واقفین در حوزه های جدید منطبق با نیازهای روز جامعه
• اعطای تسهیلات و کمکهای حمایتی در بانکهای عامل بویژه در بافتهای فرسوده با توجه به تفاهم نامه با بانکها

بر حسب ابلاغ پروژه های مرتبط با این سازمان در 270 محله هدف (از سوی شرکت بازآفرینی شهری) در اغلب استانها با توجه به ظرفیت و اعتبار در حال بازسازی و احیاء موقوفات، مساجد و بقاع متبرکه میباشند.

مطالب ارائه شده توسط آقای نادر ریاحی(عضو شورای مرکزی مجمع خیرین کشور):

بخشی از موارد موجود در ماده 55 قانون شهرداری که به تکالیف و وظایف شهرداری‌ها می‌پردازد، مربوط به خدمات واقفین و خیرین است:

• ایجاد خیابانها، معابر و بافت‌های عمومی
• تنظیف رقبات، تأمین روشنایی و تأمین آب
• بهداشت و درمان
• ممانعت از گسترش و توسعه گدایی و تکدی‌گری
• خدمات دفن و کفن

پیشنهادات:

• حفظ فیزیکی آثار گذشتگان
• تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف
• استفاده حداکثری از فرصت‌ها

5. نشست پنجم

عنوان: نقش وقف و نیکوکاری در ارتقاء هویت شهری

سخنران‌ها: حجت الاسلام والمسلمین آقای محمد نوروزپور(مدیرکل بقاع متبرکه سازمان اوقاف)، آقای فرامرز پارسی(مدیرعامل مهندسان مشاور عمارت خورشید)

زمان برگزاری: یکشنبه 21 مهر 1398

20. پوستر اطلاع رسانی نشست سوم

مطالب ارائه شده توسط آقای حجت الاسلام والمسلمین آقای محمد نوروزپور(مدیرکل بقاع متبرکه سازمان اوقاف و امور خیریه):

پس از ورود اسلام، وقف در قرآن و روایات در راستای برآوردن نیاز مردم، دارای جایگاه ارزشمندی شد.

وقف‌نامه‌ها در بافت‌های ناکارآمد شهری بازنویسی و به نحوه‌ای مطلوب اطلاع‌رسانی شود. برای مثال بصورت بیلبورد در اماکن عمومی ترجیحا وقفی نصب شود. این امر عامل تشویق و مشارکت مردم در امر وقف می‌گردد.

آگاهی بخشی در مورد موقوفات و ضرورت بازسازی و نوسازی آنها از طریق حسینیه‌ها بهتر است صورت پذیرد.

مطالب ارائه شده توسط آقای فرامرز پارسی(مدیرعامل مهندسان مشاور عمارت خورشید):

وقف بیشتر از آنکه نظامی اقتصادی باشد، نظامی مردمی است. بطوریکه بدون واسطه حکومت، به صورت یکپارچه، نظام مدیریتی مانا و پایداری را برعهده دارد.

وقف می‌بایست براساس نیازهای مردم و زیرساخت‌های مورد نیاز شهری صورت بگیرد و این وظیفه ماست که با سوق دادن مناسب سیاستها، در راستای فرهنگسازی آن بکوشیم.

هدف گذاری مناسب می‌تواند ضمن ارتقای فرهنگ وقف، زمینه لازم جهت انتشار اسناد تاریخی وقفی را فراهم کند.

این نشست‌ها میتواند مقدمه‌ای برای همرامی متولیان وقف و مشاوران باشد و در نهایت به ارتقای هویت شهری منجر شود.

6. نشست ششم(نشست پایانی)

عنوان: واقفین و خیرین و اشتغال کارآفرینی در بافت‌های ناکارآمد شهری به همراه جمع‌بندی نشست‌های پیشین

سخنران‌: خانم مهرنوش کاوه(مدیرعامل مؤسسه خیریه فرزندان زهرا)

زمان برگزاری: دوشنبه 22 مهر 1398

21. پوستر اطلاع رسانی نشست سوم

مطالب ارائه شده توسط خانم مهرنوش کاوه (مدیرعامل مؤسسه خیریه فرزندان زهرا):

یکی از مشکلاتی که در اقدامات عملیاتی ما وجود دارد این است که هیچ وقت در برنامه‌ریزی‌های اولیه برنامه‌ریزان شهری در کنار فعالان اجتماعی قرار نمی‌گیرند تا با هم تصمیمی بگیرند که به نفع مردم منطقه باشد.

ایجاد اشتغال و توانمندسازی ساکنان محلات هدف در راستای ارتقای کیفیت زندگی با همکاری مشترک بنیاد مسکن، کمیته امداد امام خمینی، خیرین مسکن ساز و بسیج سازندگی در محله قلعه سیمون(منطقه‌ای در اسلام شهر) نشان داد در ایران هم می‌توان با همدلی و مشارکت دستگاه‌ها به یک پروژه موفق توسعه پایدار روستایی دست یافت.

بهتر است به جای مبارزه با فقر و معضلات اجتماعی، به سمت توانمندسازی ساکنان و منطقه برویم. طبیعتا زمانیکه اقتصاد وارد منطقه شود، زندگی جریان می‌کند.

بسیاری از بانوان آمادگی دارند به عنوان مددکار اجتماعی در بین مردم حضور یابند و آنهارا متقاعد کنند که احیاء بافت‌های ناکارآمد به نفعشان می‌باشد.

مطالب ارائه شده توسط آقای کیومرث سلگی (مدیرعامل انجمن خیرین مسکن‌ساز ایران):

وجود تفاهم‌نامه همکاری مشترک فیمابین بنیاد مسکن، سازمان بهزیستی، سازمان ملی زمین و مسکن، شرکت عمران شهرهای جدید و انجمن خیرین مسکن‌ساز موجب شد برای 10 هزار خانوار دارای حداقل 2 معلول، تأمین مسکن گردد.

در هر محله‌ای که معضلات اجتماعی دارد، اگر به جای پاک کردن صورت مسئله یا مبارزه با معضل، به سمت توانمندکردن ساکنان منطقه برویم، به نتیجه مطلوب‌تری خواهیم رسید به گونه‌ای که زندگی به بهترین شکل ممکن جریان خواهد یافت.

هم‌افزایی و همدلی مؤسسات خیریه در تأمین مسکن اقشار آسیب دیده نقش بسزایی دارد.

اعلام آمادگی انجمن خیرین مسکن‌ساز برای یکپارچه‌سازی اقدامات در حوزه وقف

مطالب ارائه شده توسط آقای امیرحسین روان(مدیرکل نظارت فنی بر اماکن موقوفات و اماکن مذهبی سازمان اوقاف و امور خیریه):

تشکیل کمیته‌های تخصصی برآمده از این سلسله نشست‌ها می‌تواند در رفع مشکلات حوزه مسکن، اشتغال و مسائل اجتماعی کارا باشد. لازم است قبل از ساخت مدرسه، انسان بسازیم. اگر آموزش با هدف انسان‌سازی از مدارس آغاز شود، خیرین و واقفین بیشتری خواهیم داشت.

مشارکت و تسهیل در انبوه‌سازی مسکن ارزان قیمت در اراضی وقفی با در نظر داشتن گسترش شهر و قرارگیری اراضی حاشیه شهرها در حریم شهر و لزوم تهیه و احداث مسکن بعنوان بهترین اهرم کنترل قیمت و تامین نیاز مردم و ذکر این نکته که تملک اینگونه اراضی با وجود مالکان خرده پا متعدد، مشکل ساز و زمان بر می‌باشد، بنظر میرسد در صورتی که طرف حساب یک متولی و یا یک سازمان باشد طبعا به تسریع و تسهیل در این بحث کمک شایانی مینماید. تشکیل کمیته فنی در سازمان اوقاف و امور خیریه به منظور مشاوره وهدایت واقفین در حوزه های جدید(سلامت، آموزش و فناوری‌های نوین) منطبق با نیازهای روز جامعه همچنین اعطای تسهیلات و کمکهای حمایتی در بانکهای عامل بویژه در بافتهای فرسوده با توجه به تفاهم نامه با بانکها در سیاستگذاری کلی نقش بسزایی دارند.