بی تردید نظام جمهوری اسلامی ایران که بر پایه انقلاب اسلامی شکل گرفت در راستای نظام بخشی به آرمان هایی می باشد که از جمله آنها توجه به قشر آسیب پذیر جامعه و ارتقاء سطح زندگی محرومین است که امام راحل از آنها با عنوان ولی نعمت مسئولین یاد کرد و در این میان آنکه بیشترین رویکرد اصلاح و ارتقاء در آن هدف گذاری شده است رفع بیکاری و ساماندهی مسکن است.
از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به بعد، توجه به بخش مسکن محرومین در قالب طرح هایی چند اجرایی گردید که در روستاها به فعالیت های بنیاد مسکن و در شهرها می توان به واگذاری مسکن از طریق اجاره به شرط تملیک و سپس طرح مسکن مهر اشاره کرد که به نوعی با توجه به ازدیاد جمعیت بخصوص در کلانشهرهایی که قابلیت بالایی از نظر مهاجرپذیری دارا می باشند نتوانست پاسخگوی کامل نیاز به مسکن باشد.
به همین دلیل و دلایل دیگری مثل فقر جمعیت مهاجر و نیز مشکلات اقتصادی و فرهنگی جمعیت خود شهر ؛ معضل بزرگی بنام حاشیه نشینی که می توان از آن با عنوان سکونتگاههای غیر رسمی نام برد در حواشی کلانشهرها شکل گرفت و روبه تزاید گذاشت.
با توجه به آنکه این محلات (سکونتگاههای غیر رسمی) خارج از برنامه های توسعه شهری تشکیل و گسترش یافته اند و عمدتاً فاقد سند و بدون مجوز رسمی ساخت و در نتیجه فاقد تاسیسات زیر بنایی (اکثراً ) می باشند و خارج از برنامه طرحهای تفصیلی بوده و امکان ارائه خدمات شهروندی (در قالب طرح های شهری) را ندارند که این مهم تبعات عدیده ای را چه در بحث کالبدی و عمران شهری و چه در بحث مشکلات اجتماعی بدنبال دارد.
از نکات مهم که در توجه به سکونتگاههای غیر رسمی باید مورد بررسی قرار گیرد محل ساخت مسکن و تشکیل این محلات است که عمدتا در نزدیکی دکلهای فشار قوی برق، مسیلها، گسلها و به طور کلی نواحی خطرپذیر می باشند که ساکنین این محلات را بالقوه و حتی می توان گفت بالفعل در معرض خطرات عدیده ای قرار می دهد.
از سال ۱۳۸۵ شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری با همکاری اداره کل راه و شهرسازی استان قم، ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی در این استان، در قدم اول با شناسایی این محلات و اولویت بندی اقدامات در آنها را با استفاده از خدمات مشاور (مهندسین مشاور طرح و معماری) آغاز نمودند.
در نخستین مرحله مهندسین مشاور با ارائه تعریفی جامع از سکونتگاههای غیر رسمی اقدام به شناسایی محلات هدف در قم نمودند که ۱۷ محله تعریف گردید و در پی آن ستاد توانمند سازی سکونتگاههای غیر رسمی استان قم که شامل بیش از ۱۷ دستگاه اداری در استان می باشند (استانداری، شهرداری، راه و شهرسازی، فرمانداری ، نیروی انتظامی و....) تشکیل گردید که در این ستاد اولویت بندی محلات هدف در دستور کار قرار گرفت که ۱۱ محله با اولویت اول شناسایی و به تصویب مراجع قانونی استانی و کشوری رسید .
در پی این امر (شناسایی ۱۱ محله با اولویت اول) اقداماتی تحت عنوان توانمند سازی سکونتگاههای غیر رسمی در قالب ارائه خدمات رفاهی، بهداشتی، فرهنگی، اجتماعی ، امنیتی، ورزشی با ارائه خدماتی از جمله ساخت درمانگاه، خانه دانش، بوستان و پارک، پاسگاه انتظامی، سالن های ورزشی، زمین های چمن و... آغاز و اجرایی گردید.
در این مرحله ۲۳ طرح در قالب برنامه های کالبدی با اعتباری بالغ بر ۱۱۵ میلیارد ریال آغاز گردید که تاکنون ۲۰ طرح تکمیل و به بهره برداری رسیده است.
طرح های اجرا شده در یازده محله هدف که بودجه آنها توسط شرکت عمران و بهسازی شهری و از محل اعتبارات پروژه های سفر مقام معظم رهبری(مدظله العالی) به استان قم تامین شده است شامل: سالن های ورزشی، درمانگاه جمکران، احداث مدرسه مهدیه ، درمانگاه شیخ آباد،کلانتری شهرک فاطمیه ؛ فرهنگسرای بوستان شهریاری ؛ خانه های دانش و.... می‌باشد .
سه پروژه هم در حال حاضر در دست ساخت است که ان شاء الله تا پایان شهریور ماه سال جاری تکمیل و به بهره برداری خواهند رسید شامل: مدرسه احمدلو در قله کامکار با قراردادی قریب ۱۷ میلیارد ریال، مجتمع درمانی ایثار قلعه کامکاری با قرار دادی بالغ بر ۸ میلیارد ریال، مجتمع درمانی امام حسن (شهرک امام حسن) با قراردادی بالغ بر ده میلیارد ریال می باشند.
شایان ذکر است تاکنون بیش از هشتاد میلیارد ریال از اعتبار مصوب (۱۱۵ میلیارد ریال ) هزینه و پرداخت شده است.
براساس مطالعات انجام شده رویکردهای برخورد با پدیده حاشیه نشینی سکونتگاههای غیر رسمی در دنیا به اشکال مختلفی من جمله تخریبی بوده که در بحث شهرسازی و دیگر مولفه های ارتقاء نظام شهروندی موفق نبود و موجب پیدایش ناهنجاری های دیگری شده است، لذا نگاه بازآفرینی به محلات هدف در سکونتگاههای غیر رسمی از جمله سیاست های فعلی بوده و می باشد که رویکرد ستاد توانمند سازی سکونتگاههای غیر رسمی در برنامه های مدیریت شهری بدان سو و براساس آن برنامه ریزی می شود.
از جمله این برنامه ها سیاست جابجایی و تهاتر زمین می باشد که بدین منظور ۳۲ هکتار زمین در پردیسان قم توسط راه و شهرسازی استان در اختیار شهرداری قم قرار گرفته تا طراحی شهری و آماده سازی آن را به انجام رسانیده و سپس نسبت به امر تهاتر با ساکنان در خانه های زیر دکل برق فشار قوی و جابجایی آنها اقدام نماید.
هدف گذاری برنامه های آینده ستاد بازآفرینی شهری قم عمدتا بر دو محور استوار است ۱- طرحهای کالبدی (مانند اجرای ۲۳ پروژه عمرانی انجام شده) ۲-طرح های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی که در قالب تشکیل انواع اقدامات فرهنگی –اجتماعی وکلاس های آموزشی مانند کلاس های ترک اعتیاد، آموزش حرف و مشاغل، و... که حوزه وسیعی از فعالیت ها را در بر می گیرد.
همچنین مقرر شده است که تمامی دستگاههای عضو ستاد بازآفرینی شهری نسبت به طراحی و اجرای پروژه های پیشنهادی در راستای توانمند سازی سکونتگاههای غیر رسمی اقدام نمایندو همانگونه که راه و شهرسازی استان تاکنون به عنوان دستگاه الگو و محرک توسعه شهری اقدام نموده است ، سایر دستگاه های عضو ستاد نیز نسبت به اجرای انواع دیگری از طرحها و پروژه ها ، اقدام جدی به عمل آورند .
منبع : پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی
