حالا دیگر چند سالی می‌شود همه مسوولان در برهه‌های مختلف از مهاجرت روستاییان به شهر می‌گویند؛ مهاجرتی که حالا آنقدر به دلایل مختلف خشکسالی، نبود امکانات فرهنگی و رفاهی، مشکلات اقتصادی و معیشتی و بیکاری و فقر، نبود گاز و آب مناسب و... افزایش یافته که باعث شده برخی روستاها به کل خالی از سکنه و متروکه شوند. روستاهایی که بعضا باستانی هم هستند و خالی از سکنه شدن آنها مساوی است با عدم رسیدگی و تخریب این آثار. در یکی از پژوهش‌های انجام‌شده در خصوص علل مهاجرت روستاییان به شهر توسط رحیم بهمنی، سرگروه درس علوم اجتماعی و روانشناسی استان کهگیلویه وبویراحمد، عنوان شده است: تحلیل‌ها نشان می‌دهد که علل مهاجرت روستاییان به شهرها در چهار بعد عمده اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، جمعیت‌شناسی و طبیعی- محیطی قابل دسته‌بندی است. الگوی این طبقه‌بندی منبعث از نظریه‌های موجود و کارهای انجام شده در این زمینه است. طبق برآوردها، علت اقتصادی با 7/54 درصد، اجتماعی و فرهنگی با 5/25 درصد، طبیعی و کشاورزی با 2/13 درصد، و جمعیت‌شناسی با 6/6 درصد به ترتیب بیشترین درصد علل مهاجرت را شامل می‌شوند. همه نظریات مهاجرت در زمینه روستا- شهر، اهمیت اقتصاد را در برانگیختن فرد برای مهاجرت برشمرده‌اند بنابراین الگوی به دست آمده از تخصیص نسبت علل در گروه‌های چهارگانه ذکرشده دور از انتظار نیست. از سوی دیگر می‌توان گفت بیشتر روستاییان از کمبودهای روستا رنج می‌برند. کمبودهایی در زمینه کار، درآمد، تسهیلات و... که از این میان 50 درصد علل اقتصادی مهاجرت مربوط به کمبود تسهیلات، بیکاری و کمی درآمد است که خود گویای تمرکز عوامل دافعه در علل اقتصادی مهاجرت است. در واقع در علت اقتصادی مهاجرت عوامل جاذبه شهری به اندازه دافعه روستایی نتوانسته‌اند خود را نشان دهند.
.jpg)
در علل اجتماعی و فرهنگی مهاجرت از روستا به شهر به ترتیب عوامل دسترسی به آموزش (4/33 درصد)، عدم امنیت و اختلافات محلی (5/18 درصد)، تبعیت از اقوام (8/14درصد) و امکانات ارتباطی و تردد به شهر (8/14 درصد)، مسایل ناشی از اصلاحات ارضی و خالی شدن روستاها (1/11 درصد) و چشم و هم‌چشمی (4/7 درصد)، قرار دارند. دسترسی به آموزش نشان می‌دهد که مقاطع تحصیلی مختلف هنوز روستاها را کاملا پوشش نداده و روستاییان باانگیزه برای ادامه تحصیل مجبورند روستاهای خود را به مقصد شهر ترک کنند. شاخص‌های تبعیت از اقوام و تردد به شهر نیز اهمیت شبکه‌های مهاجرت در تحریک فرد به مهاجرت را نشان می‌دهد. مسایل ناشی از اصلاحات ارضی بر بافت جوامع روستایی تاثیر گذاشته و در بیشتر موارد روستاها را خالی از سکنه کرده است .
متروکه شدن 460 روستا
چندی قبل یکی از مسوولان قوه قضاییه با تاکید بر نقش موثر مشکل خشکسالی در مهاجرت از روستاها، از متروکه شدن ۴۶۰ روستا از ابتدای امسال به‌دلیل خشکسالی خبر داده و عنوان کرده بود: در حال حاضر آب آشامیدنی دو میلیون و ۶۰۰ هزار نفر در ۶۸۰۰ نقطه از ایران با تانکر تامین می‌شود.
این درحالی‌است که پیش از این خالی از سکنه شدن 30 هزار روستا عنوان شده بود.
به گزارش تسنیم علیرضا ساوری، مدیرکل معاونت پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه با اشاره به موضوع حاشیه‌نشینی و ارتباط حاشیه‌نشینی و مهاجرت با خشکسالی و بحران آب در کشور گفته بود: موضوع پیشگیری از گسترش بافت‌های ناکارآمد و حاشیه‌نشینی توسط پنج کارگروه تخصصی که تحت نظر قوه قضاییه قرار دارند، دنبال می‌شود و به صورت توامان در دو سیاست پیشگیری از مهاجرت و بهبود وضعیت حاشیه نشینی پیگیری می‌شود.
به گفته او تلاش‌های انجام گرفته در زمینه افزایش انگیزه ماندگاری در روستاها است. از جمله دستورالعمل‌های تدوین شده، اجرای طرح‌هایی آبیاری مدرن و گسترش آبیاری قطره‌ای و هوشمند است. این در حالی است که به صورت همزمان، توسعه صنعت توریسم و گردشگری از طریق آموزش مهارت‌های مرتبط و با حرفه‌آموزی در این بخش در دستور کار قرار دارد تا انگیزه ماندگاری در روستاها ارتقا یابد.
تهران، البرز، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و خوزستان بیشترین جمعیت حاشیه‌نشین را دارند
اهداف برنامه‌های تدوین‌شده، پیشگیری از مهاجرت و مهاجرت معکوس حاشیه‌نشینان عنوان شده است. در حالی که استان‌های تهران، البرز، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و خوزستان دارای بیشترین جمعیت حاشیه‌نشین را دارا هستند. هم چنین دو عامل، موسوم به علل نزدیک و علل دور در وقوع حاشیه نشینی اثرگذار بوده است.
به گفته ساوری نیز، فقر، عدم تولید و عدم وجود اشتغال و ثروت از جمله عوامل و علل دور هستند که حل این عوامل نیازمند زمان طولانی و اقدامات ریشه‌ای است ولی در مقابل عواملی همچون زمین‌خواری، تفکیک غیرقانونی اراضی و مواردی از این دست، از علل نزدیک هستند که با صیانت از اراضی تحت مالکیت و جلوگیری از تفکیک غیرقانونی اراضی و املاک می‌توان این علل را از میان برداشت. همچنین مقدمات اجرای طرح کاهش حاشیه‌نشینی از اردیبهشت‌ماه سال 95 توسط کارگروه‌ها آغاز شده که از دو ماه گذشته وارد عملیات اجرایی شده است.
افزایش روند مهاجرت معکوس شهر به روستا
این اظهارات در حالی است که دفتر صندوق جمعیت سازمان ملل در ایران در تابستات گذشته در گزارشی از وضعیت شهرنشینی و مهاجرت داخلی در ایران، از جابه جایی حدود یک میلیون نفر در مرزهای کشور در سه سال گذشته و افزایش روند مهاجرت معکوس از شهر به روستا خبر داد.
در این گزارش بررسی وضعیت اقتصادی، اجتماعی و جمعیت شناختی و سلامت در ایران، شهرنشینی و مهاجرت داخلی از جمله عوامل تعیین‌کننده رشد و پویایی جمعیت در کشور عنوان شده است.
براساس این گزارش؛ در سه دهه گذشته سالانه به طور میانگین یک میلیون نفر در مرزهای کشور جابه‌جا شده‌اند که 71 درصد این جمعیت در مناطق شهری زندگی می‌کنند و انتظار می‌رود که این رقم تا سال 2050 به 80 درصد برسد.
همچنین با وجود اینکه مهاجرت از روستا به شهر در چهار دهه اخیر روند کاهشی داشته اما مهاجرت از شهر به شهر رواج بیشتری یافته و هم‌اکنون ایران شاهد افزایش روند مهاجرت معکوس است به طوری که مهاجرت از شهر به روستا 15 درصد کل مهاجرت‌ها را شامل می‌شود و حجم مهاجرت از روستا به شهر 13 درصد افزایش پیدا کرده است.
در این گزارش دلیل اصلی مهاجرت مردان در ایران، اشتغال و فرصت‌های اقتصادی و دلایل دیگر مهاجرت موضوعاتی مانند تحصیل، خدمت سربازی و دسترسی بهتر به مسکن و... عنوان شده است
تهران، اصفهان و خراسان رضوی بیشترین حجم مهاجر کشور را دارند
بر این اساس کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان و خراسان رضوی بیشترین حجم مهاجر کشور را در خود جای داده‌اند. به طوری که بین سال‌های 1385 تا 1390 حدود 380 هزار نفر به تهران مهاجرت کرده‌اند اما استان‌های خوزستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی بالاترین نرخ مهاجرت منفی را داشته‌اند.
در این گزارش با استناد به مطالب منتشره از سوی وزارت راه‌و‌شهرسازی، آمده است، ایران کشور هم‌اکنون سیاست یکپارچه و هماهنگی در رابطه با شهرنشینی ندارد. شهرداری‌ها و فرمانداری‌ها در دهه‌های اخیر سیاست‌ها و برنامه‌های منطقه‌ای را تدوین کرده‌اند که بیشتر شامل سیاست‌های پراکنده نظیر برنامه توسعه روستایی، برنامه جابه‌جایی، انتقال پایتخت و برنامه توسعه کشاورزی بوده است.
با این اوصاف به نظر می‌رسد بیشترین میزان مهاجرت از شهر به روستا به همان دلایل اقتصادی باشد که روز به روز بر حاشیه‌نشینان شهر می‌افزاید و این خود زنگ خطری هشداردهنده برای مسوولانی است که هنوز نتوانسته‌اند به اندازه کافی آنها را تامین و به آنها رسیدگی کنند.
منبع : صفحه جامعه – روزنامه جهان صنعت – دوم آذر ماه 95
