شهرهای زاهدان، کرمانشاه، بندرعباس، تبریز و سنندج از 20 استان پرخطر کشور در زمینه سکونتگاه های غیررسمی بعنوان پایلوت برای توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی از سوی وزارت راه و شهرسازی انتخاب شده اند.
از سال 1383 نیز شهر کرمانشاه در زمره شهرهای دارای طرح بهسازی شهری و اصلاحات بخش مسکن (مشمول دریافت وام از بانک جهانی) انتخاب شد.
در مطالعات طرح توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی کرمانشاه 13 نقطه (نوکان، باغ ابریشم، چقاگلان، چقا کبود، حکمت آباد، شاطرآباد، جعفرآباد، آناهیتا، شهرک صادقیه، دولت آباد، کولی آباد، چمن و دره دراز) به عنوان محلات هدف شناسایی و محله های جعفرآباد، شاطرآباد، دولت آباد و ولی آباد نیز به علت بیشترین مساحت و بالاترین تراکم جمعیتی به عنوان مناطق حاشیه نشین پایلوت برای توانمندسازی انتخاب شده اند.
مسوول معماری و شهرسازی شرکت عمران و مسکن سازان منطقه غرب در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: وضعیت عمومی زندگی شهری دهه های اخیر در کشورهای در حال توسعه سبب ایجاد چالش هایی عمده برای سیاست گذاران، برنامه ریزان و مدیران شهری شده است.
مهندس زهرا نیکویی اظهار کرد: امروزه مسائلی چون افزایش شتابان جمعیت، رشد فقر، کاهش شاخص های کیفیت زندگی، ازدیاد بیکاری، رشد سکونتگاه های غیررسمی (محلات فرودست و حاشیه نشین)، آلودگی های زیست محیطی و... شهرها را با بحران های متعدد مواجه کرده و براساس گزارش سازمان ملل، سکونتگاه های غیررسمی چالش اصلی هزاره سوم در جهان معرفی شده اند.
وی افزود: از مهمترین مسائل گفته شده در گزارش سازمان ملل متحد، اسکان طیف گسترده ای از جمعیت مهاجر و کم درآمد، در نواحی آسیب پذیر شهرهاست که زمینه بروز ناهنجاری ها و ناپایداری شهری را تشدید کرده است و این جمعیت گرچه در حوزه کلان اقتصاد شهری و حتی گاه در بخش رسمی آن حضور دارند اما در بخش غیررسمی سکونت شهری به وجود آمده و ساکن هستند و از خدماتی بسیار ناچیزی بهره مند هستند.
** ناکامی تدابیر و سیاست های گذشته
مسوول معماری و شهرسازی شرکت عمران و مسکن سازان منطقه غرب بر این باور است که رشد فزاینده این شکل از سکونتگاه های شهری در دهه های گذشته در ایران (به ویژه در شهرهایی که از رشد برون زای اقتصادی برخوردار بوده اند) حاکی از ناکارآمدی ابزارها و سیاست های اعمال شده به روال گذشته برای حل این معضل می باشد.
مهندس نیکویی افزود: در جریان جابجایی های جمعیتی، نواحی بی دفاع و بدون نظارت شهری عرصه اسکان این گروه های تازه وارد که توان رقابت در بازار رسمی زمین و مسکن شهری را ندارند، شده و به سرعت اشغال می شوند؛ ضمن اینکه هماهنگ با این نیاز اجتماعی، فرصت طلبی گروه های سودجو و رانت خوار زمین عامل تشدید کننده ای محسوب شده که زمینه لازم برای گسترش آن را پدید می آورند.
** عمده چالش های فراروی سکونتگاه های غیررسمی
وی تاکید کرد: باید اذعان داشت که ساکنان این مناطق به نوعی از حقوق سیاسی و اقتصادی شهر برخوردار هستند یعنی آنها حق رای دارند و از حقوق اقتصادی نیز می توانند بهره مند باشند اما مساله اصلی محرومیت این گروه از ساکنین شهر از حقوق و منزلت اجتماعی است که باید به آنها بعنوان یک شهروند اصلی و با نگاهی برابر به حقوق آنها نگریست ولی متاسفانه چنین برخورد نشده و این مساله موجب طرد شدن از حقوق اجتماعی و یا سرخوردگی آنها شده که مسلما احتمال بروز خطر در مناطق هدف را بسیار زیاد می کند.
مسوول معماری و شهرسازی شرکت عمران و مسکن سازان منطقه غرب ادامه داد: با نگاهی ویژه به مقوله گسترش روزافزون سکونتگاه های غیررسمی باید پذیرفت که چاره ای جز توانمندسازی نخواهیم داشت لذا در مبحث بازآفرینی و یا توانمندسازی باید به برخورداری ساکنان محلات هدف به حقوق شهروندی و اجتماعی اعتقاد راسخ داشت.
وی اصول 100 تا 106 قانون اساسی را از مصادیق اجرایی این نوع نگرش عنوان کرد که بر توزیع فضای قدرت در عرصه های محلی (استفاده از توان مشارکت مردمی) تاکید شده است.
مهندس نیکویی توجه به اقتصاد در سکونتگاه ها (علت اصلی شکل گیری سکونتگاه غیررسمی از نگاه بسیاری از کارشناسان فقر است)، ترویج فرهنگ شهرنشینی، بررسی آسیب ها و معضلات پیچیده اجتماعی در سکونتگاه ها (که قربانیان اصلی زنان، کودکان، سالخوردگان و معلولین در محلات هدف می باشند) سرانه پایین فضاهای آموزشی، پایین بودن میزان سلامت در محلات، مشکلات عمده کالبدی مانند نبود روشنایی، مشکلات آب و فاضلاب، سرانه های مناسب فضای سبز و فرهنگی آموزشی را یک ضرورت عنوان کرد.
** راه حل رفع مشکلات در سکونتگاه های غیررسمی استان کرمانشاه
ایشان برای برچیده شدن یا کاستن از بار مشکلات در سکونتگاه های غیررسمی، پیشنهاداتی ارائه کرد.
مهندس نیکویی گفت: ارائه برنامه ای یکپارچه و فراگیر برای چاره اندیشی مشکلات اسکان غیررسمی در استان کرمانشاه و ارائه نسخه ای بومی با توجه به مسائل و مشکلات موجود را راهبردی موثر عنوان کرد.
وی همچنین وجود اراده سیاسی، اجتماعی توام با عزم ملی و استانی برای اعمال اقداماتی متفاوت از روال گذشته را در رفع مشکلات سکونتگاه های غیررسمی مهم ارزیابی کرد و افزود: به نتیجه رسیده ایم که روال های گذشته، تاثیر شگرفی در حل چالش های سکونتگاه های غیررسمی نداشته است.
لزام به هماهنگی و همسویی دستگاه های اجرایی مرتبط و جلوگیری از هرگونه موازی کاری، توجه به حقوق شهروندی و تکالیف آن و اعتقاد مسوولان به استفاده از نیروی مردمی برای حل مشکلات، توجه ویژه به حل مشکلات معیشتی ساکنان که بیش از کالبد اهمیت دارد یعنی اشتغالزایی و توانمندسازی ساکنان به ویژه زنان خودسرپرست و یا سرپرست خانوار و پیشگیری از گسترش محدوده ها (جلوگیری از تفکیک قطعات زمین در حاشیه شهرها، و یا بازتفکیک قطعات در سکونتگاه ها) از دیگر راه حل هایی است که این کارشناس برای رفع مشکلات حوزه سکونتگاه های غیررسمی در شهر کرمانشاه پیشنهاد کرد.
مهندس نیکویی همچنین جلوگیری از مدیریت موضعی بدان معنا که مدیریت شهری نباید فقط به بخشی از شهر معطوف شود و شهروندان دچار تبعیض مدیریتی شوند، برگزاری کارگاه های آموزشی برای مدیران شهری و ظرفیت سازی بر روی کارشناسان امور توانمندسازی، استفاده از نهادهای تسهیل گر برای اعتماد سازی محلی و ایجاد ارتباط بین مردم و نهادهای دولتی، استفاده از ادبیات سلیس و قابل فهم نهادهای دولتی برای تشریح و پاسخگویی به مشکلات مردم ساکن در مناطق هدف را راهبردهایی موثر عنوان کرد.
وی تاکید کرد که همدلی و وحدت رویه و در یک کلام 'ما' شدن می تواند بطلانی بر وجود تصمیم گیری های یک جانبه و مدیریت موضعی باشد و ما را به سیستم مدیریت یکپارچه و منعطف در توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی هدایت کند.
شهر کرمانشاه بیش از 800 هزار نفر از جمعیت دو میلیون نفری استان را در خود جای داده که اکثر آن ها در شهرک های حاشیه ای سکونت دارند.
منبع : خبرگزاری ایرنا – مورخ 10/4/1394
گفت و گو از یحیی معماری
