مرمت اضطراری خانه تاریخی «کبیر» در گرگان که در فرست آثار ملی به ثبت رسیده، به کارفرمایی شرکت عمران و بهسازی شهری ایران و مدیریت دفتر بهسازی و احیای بافت تاریخی گرگان آغاز شد.
به گزارش روابط عمومی شرکت مادر تخصصی عمران وبهسازی شهری ایران به نقل از روابط عمومی دفتر احیاء و بهسازی بافت تاریخی گرگان، عملیات مرمت اضطرای و استحکام بخشی خانه تاریخی «کبیر» اثر ثبت ملی شده بافت تاریخی گرگان که در تملک شرکت عمران و بهسازی شهری ایران قرار دارد، در راستای طرح پایلوت بازآفرینی بافت تاریخی گرگان و با هدف احیاء بنای تاریخی در حال تخریب و متروکه، همچنین تجدید حیات کالبدی و بازگشت زندگی از طریق تعریف کاربری جدید، آغاز شد.
این اثر تاریخی با بیش از 120 سال قدمت در محله سرچشمه قرار دارد و با توجه به قدمت تاریخی، شرایط نگهداری و مرمت های گذشته، خسارت هایی به آن وارد شد که بخش های عمده خسارت ها در سقف است.
به همین دلیل مرمت عملیات اضطراری با هدف استحکام بخشی سازه روی آن درحال اجرا است و مرمت جامع آن پس از واگذاری به متقاضیان، به عهده بهره بردار خواهد بود.
اصلی ترین آسیب های این اثر که به صورت مشترک در آثار تاریخی حوزه شمال کشور به خصوص بافت تاریخی گرگان دیده می شود، خسارت هایی است که به سقف ساختمان وارد شده است. دلیل این خسارت، فشارهای بسیاری است که بر آن وارد می شود و همین مساله در صورتی که مرمت نشود، نابودی خانه را رقم خواهد زد؛ اتفاقی که متاسفانه برای بسیاری از آثار تاریخی رخ داده است.
از سوی دیگر با توجه به حجم بالای چوب به کار رفته در سقف ها و نیاز به تخصص و استادکار حرفه ای برای مرمت، با توجه به تکنیک و روش های خاص مرمتی، بخش اصلی هزینه بهسازی یک اثر تاریخی مربوط به مرمت سقف است و در برخی پروژه ها شامل 60 درصد هزینه کل طرح می شود.
خانه تاریخی کبیر که با شماره 2274 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده 12 سال پیش توسط میراث فرهنگی گلستان مرمت شده بود. این مرمت صرفا موردی بود و در اجرای آن تنها بخش هایی از شیرسرها و سقف را تعویض کردند و سازه کامل سقف، مرمت نشد.
با گذشت زمان استراکچر اثر دچار پوسیدگی و رانش شد. چوب ها به دلیل موریانه پوسیده و استحکام خود را از دست دادند. به همین دلیل براثر فشار دچار شکستگی شدند. شکست بخش هایی از استراکچر، تقریبا از نظر کاربردی آن را غیر قابل استفاده کرده بود. سایر بخش ها نیز به دلیل تجمع بیش از حد قارچ ها و کپک زدن، دچار پوسیدگی بودند و عملا غیر قابل استفاده شدند.
عملیات مرمت سقف خانه تاریخی کبیر با جمع کردن سازه تخریب شده قبلی و برپا کردن دوباره استراکچر و همچنین استفاده از چوب های جدید آغاز شد. در این پروژه از چوب های نرات و بلوط در سازه استفاده شده است. با این حال هرجا که چوب های اصلی خانه از نظر استقامت شرایط مناسب برای استفاده مجدد را داشت، از آن مطابق با اصول مرمتی استفاده شد.
اجرای مرمت اضطراری و استحکام بخشی خانه تاریخی کبیر کاملا مطابق با برداشت های انجام شده و به صورت جزبه جز و دقیق در حال انجام است به طوری که عملیات آن با ساختار قبلی حتی یک سانتی متر اختلاف ندارد و از نعل ها، گوش کش ها، حاله ها و سرشیرها کاملا بر اساس مستندسازی و با تکنیک قدیم استفاده شده است.
نکته مهم در اجرای طرح مرمتی این اثر تاریخی، حفظ خطاطی های انجام شده شامل آیات قرآنی بر روی چوب های سقف این اثر است. دورتادور شیرسرهای خانه تاریخی کبیر، آیات قرآنی و اشعار پندآموز خطاطی شده که به نظر می رسد ختم کامل قرآن کریم است.
متاسفانه در مرمت سال 82 که توسط میراث فرهنگی انجام شد، تخته های شیرسرها به دلیل پوسیدگی دور ریخته شد، اما در مرمت جدید علی رغم شرایط بسیار دشوار و حساس مرمتی، با هدف حفظ این اثر ارزشمند مطابق با شرایط تاریخی آن، همه شیرسرهای باقی مانده و قابل احیاء کد گذاری، مستندسازی و عکاسی شدند.
دشواری عملیات خواناسازی خط نوشته ها به این دلیل بود که در درجه اول چوب ها به دلیل موریانه کاملا پوسیده بودند و شرایط احیاء آن ها بسیار دشوار بود. از سوی دیگر مرمت گذشته باعث شد ضمن حذف بخشی از عبارات، ترتیب نقوش هم به هم بخورد.
به همین دلیل توسط کارشناسان ابتدا خطوط شناسایی و عبارت های اصلی مشخص و آیات و جلمه بندی ها شناسایی شدند، سپس توسط رنگ های مخصوص خواناسازی شده و 90 درصد آن ها مجدد در مرمت اضطراری منطبق بر جای اصلی خود، استفاده خواهد شد.
شایان ذکر است، خانه تاریخی کبیر که در محله دوشنبه ای بافت تاریخی گرگان قرار دارد، با شماره 2274 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و هم اکنون نیز در تملک عمران و بهسازی شهری ایران قرار دارد. این اثر پس از اتمام مرمت اضطراری به متقاضیان واگذار خواهد شد.
این مجموعه که اکنون دارای پنج پلاک ثبتی است، متعلق به دوره ناصری و همچنین قاجار است. بنای اصلی کبیر در دو طبقه احداث شده و دارای تزئینات چوبی و پنجره های ارسی است. تزئینات چوبی در بخش های مختلف این اثر به کار رفته و جلوه ای خاص به خانه تاریخی کبیر داده است.
متاسفانه در جوار این مجموعه ساخت و سازهای جدید انجام شده که هیچ سنخیتی با بافت تاریخی گرگان ندارد و این اثر را تحت تاثیر خود قرار داده. با این حال این خانه تاریخی همچنان سرپاست.
بافت تاریخی گرگان با مساحت 130 هکتار نخستین بافت ثبت شده کشور است که دارای تکایا، خانه ها و مجموعه های تاریخی ارزشمند بسیاری است.
