یک مقام مسئول در قوه‌قضائیه در گفت‌و‌گویی مفصل به تشریح وضعیت مناطق حاشیه‌ای از نظر بزهکاری و آسیب‌های اجتماعی پرداخته و علاوه بر ذکر دلایل شکل‌گیری این مناطق، جرم‌های تکرار شونده در مناطق حاشیه‌ای را نیز نام برده است. از نظر مدیر کل پیشگیری‌های وضعی قوه قضائیه جرایم «یقهسفیدها» به شکل‌گیری مناطق حاشیه‌ای با ساکنان یقه چرکینی منجر شده است که گرفتار جرایمی نظیر حمل مواد مخدر، فحشا، جعل و... هستند.
اصطلاح «حاشیه نشین» که گاهی با نام‌هایی همچون«زاغه‌نشین»، «آلونک‌نشین»، «حلبی آبادنشین»، «گودنشین» و «کپرنشین» هم شناخته می‌شود، برای نخستین بار توسط رابرت پارک، جامعه شناس آمریکایی به کار برده شد. حاشیه‌نشینی در ایران از سال ۱۳۴۰ و پس از پایان اصلاحات ارضی و برهم‌خوردن نظام زراعتی ایجاد شد. هم اکنون ۱۱ میلیون ایرانی، در مناطق حاشیه شهرها و روستاها زندگی می‌کنند و آمارها خبر از افزایش مناطق حاشیه‌نشین درکشور دارد، به طوری که ۷۷هزار هکتار از این آب و خاک به عنوان مناطق حاشیه‌نشین محسوب می‌شوند. دو هزار و ۸۰۰ محله‌ای که حاشیه‌نشین‌ها در آن سکونت دارند، هر روز با آسیب‌های جدی و پرخطری روبه‌رو هستند.
۱۰جرم پرتکرار درمناطق حاشیه‌نشین
مدیرکل پیشگیری‌های وضعی قوه‌قضائیه با بیان اینکه حاشیه‌نشینی یکی از چهار آسیب جدی و اولویت‌دار درکشور است، افزود: در بیانات رهبری هم از آن به عنوان یکی از موضوعات مهم یاد شده است. به گفته علیرضا ساوری از جمله علل دور پدیده حاشیه‌نشینی می‌توان به فقر، بی‌سوادی، جمعیت جوان بیکار، توزیع نامناسب ثروت، عدم‌تولید متوزان ثروت و عدم ایجاد اشتغال پایدار، مهاجرت، خشکسالی و پدیده کم آبی اشاره کرد. او درباره علل و عوامل ایجاد حاشیه‌نشینی تاکیدکرد: حاشیه‌نشینی دارای علل و عوامل متعددی است که از آن می‌توان به عنوان علل دور و نزدیک نام برد. علل دور پدیده حاشیه‌نشینی به گذشته‌ها مربوط می‌شود که حل و فصل آنها هم زمانبر بوده و نیاز به تلاش مضاعف دارد.
جرایم یقهسفیدها ازعلل بروز حاشیه‌نشینی
مدیرکل پیشگیری‌های وضعی قوه قضائیه درباره علل پدیده حاشیه‌نشینی اظهارکرد: زمین‌خواری، عدم‌الزام دستگاه‌ها به حفظ و صیانت از اراضی، تغییرکاربری‌های غیرمجاز و غیرقانونی، تفکیک غیرقانونی اراضی و املاک، فعالیت مشاوران املاک به صورت غیرقانونی، فساد برخی از کارکنان نهادها و دستگاه‌های دولتی و فعالیت عوامل و عناصر تسهیل‌کننده جرم زمین‌خواری از علل در آستانه شکل‌گیری حاشیه‌نشینی است. او به راهبردهای پیشگیری از حاشیه‌نشینی اشاره و تصریح‌کرد: برای رسیدگی به علل و عوامل پدیده حاشیه‌نشینی نیازمند بهره‌گیری از دو دسته راهبرد و سیاست‌های کلان دراین زمینه هستیم که عمدتا تمرکز آنها بر توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی فعلی و موجود و همچنین جلوگیری از رشد و گسترش مناطق جدید حاشیه‌نشینی است. ساوری افزود: اجرای همزمان و توامان دو راهبرد فوق الذکر منجر به اثربخشی و رسیدن به اهداف و مقاصد تضمینی خواهد شد. او اظهارکرد: برای رسیدن به راهبردهای فوق، نیازمند هماهنگی، همکاری و همسویی ظرفیت‌ها، پتانسیل‌ها و قابلیت‌های مختلف دستگاه‌ها هستیم. در حال حاضر ستاد ملی بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهری، از طریق تصویب دستورالعمل‌ها، ابلاغیه‌ها و بخشنامه‌های متعدد نسبت به پیگیری سیاست‌های فوق اقدام می‌کند.
ابلاغ دستورالعمل به ۱۶دستگاه و نهاد اجرایی
این مسئول قضائی تصریح‌کرد: اجرای این تصمیم به صورت مرحله‌ای، تدریجی و در یک فرایند زمانی معقول و منطقی ابتدا در ۶ استان کشور شامل تهران، البرز، خوزستان، خراسان رضوی، فارس و اصفهان به مرحله اجرا درخواهد آمد و طی آن مرکز استان و شهرهای بزرگ آنها از مزایای این تصمیم برخوردار خواهند شد. علاوه برآن طی دستورالعملی در ۱۷ بند وظایف و تکالیف دستگاه‌های ۱۶گانه در حفظ و صیانت از اراضی تحت مالکیت آنها، اجرای طرح حدنگار، محدودسازی فعالیت عوامل و عناصر تسهیل کننده جرایم مرتبط با زمین‌خواری، اجرای طرح کمربندسبز در مناطقی که در خطر تخریب یا تصرف اموال و املاک دولتی قرار دارند، با هدف پیشگیری از گسترش مناطق جدید حاشیه‌نشینی و نظایر آن تعیین شده است.
حاشیه‌نشینی و موقعیت بروز جرم
مدیرکل پیشگیری‌های وضعی قوه قضائیه درباره پیشگیری از جرایم و آسیب‌ها در مناطق حاشیه‌نشین، به ارتباط بین وقوع جرم و حاشیه‌نشینی اشاره و تصریح‌کرد: کارکردها و رفتارهای موجود در حاشیه‌نشینی جرم‌زاست و زمینه ایجاد و افزایش جرایم را فراهم می‌کند. بنابراین از این حیث بررسی این پدیده بسیار مهم و حائز اهمیت است. حاشیه‌نشینی به عنوان یکی از محیط‌ها و موقعیت‌های بروز ارتکاب جرم تلقی می‌شود و زمینه، بستر و فرصت‌ها در ارتکاب جرم را برای عوامل و عناصر دخیل در بروز جرایم فراهم می‌کند. او درباره جرایم پرتکرار درمناطق حاشیه شهرها گفت: جرایمی نظیر حمل و نقل و نگهداری موادمخدر، مکان‌های مستعد فقر و فحشا، نگهداری اشیای مسروقه در این قبیل مکان‌ها، استفاده از آن به عنوان مامن و پناهگاه مجرمان و افرادی که دخیل در بروز و ارتکاب جرم هستند، جرایمی نظیر جعل، کلاهبرداری و رفتارهای مجرمانه برای اراذل و اوباش و متخلفین نظم و امنیت عمومی تلقی شود.
افزایش حاشیه‌نشینی به‌دلیل عدم‌وجود منابع پایدار
رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس درباره وضعیت حاشیه‌نشینی در کشور به «آرمان امروز» می‌گوید: در کشور ما ۱۸میلیون نفر به شکل حاشیه نشینی‌زندگی می‌کنند. حاشیه‌نشینی هیچ تقسیم‌بندی جغرافیایی ندارد و در تعریف آن بافت فرسوده نیز به عنوان حاشیه شهرها تلقی می‌شود. با این تفاسیر افراد ساکن در حاشیه شهرها در بطن شهر زندگی می‌کنند. در ضمن افراد ساکن در بافت فرسوده در برخی مواقع شرایطشان بحرانی‌تر از افراد ساکن در حاشیه شهرهاست. سلمان خدادادی می‌افزاید: در کشور ما ۳۰ درصد جمعیت در شهرها حاشیه‌نشین هستند. به گفته او علت اصلی حاشیه‌نشینی عدم وجود منابع اقتصادی پایدار در روستاهاست. از دیگر علل بروز حاشیه‌نشینی و شدت گرفتن آن در جوامع عدم وجود اشتغال مناسب است که در این شرایط افراد مجبور به مهاجرت هستند. افراد در مهاجرت شهرهای بزرگ و کلانشهرها را برای زندگی انتخاب می‌کنند و به این ترتیب با مشاغل کاذب امورات خود را می‌گذرانند. افراد مهاجر در کلانشهرها به دلیل گرانی قیمت زمین و مسکن حاشیه شهرها و بافت فرسوده را برای اسکان خود انتخاب می‌کنند. رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس درباره بزه‌ها و آسیب‌های تهدیدکننده در حاشیه شهرها می‌گوید: حاشیه‌نشینی با معضلات متعددی همراه است. هرچند در بین حاشیه‌نشین‌ها افراد موجه هم وجود دارند، اما به دلیل وضعیت حاکم در حاشیه‌‌ها افراد ساکن در آن مناطق در معرض آسیب‌های اجتماعی متعدد از جمله اعتیاد، سرقت، خشونت و... هستند. به صراحت عرض می‌کنم که تنها دلیل بروز حاشیه‌نشینی و و ضعیت موجود عدم تخصیص درآمد پایدار به روستاهاست. هر چقدر اقدامات اصلاحی در این زمینه به تاخیر بیفتد افزایش حاشیه‌نشینی را به دنبال خواهد داشت. هم اکنون ۳۰ درصد جمعیت کشور در روستاها ساکن هستند. این در حالی است که در کشورهای پیشرفته ۳۰ درصد افراد شهرنشین و ۷۰ درصد ساکن در روستاها هستند. هر چقدر این روند افزایش یابد، به نسبت بر شدت آسیب‌های اجتماعی در کشورافزوده می‌شود. امید است با برنامه‌ریزی‌های مناسب سازمان‌های مربوطه بتوانند به معضل حاشیه‌نشینی در کشور توجه کنند.
منبع : روزنامه آرمان امروز / سلیمانی . زهرا / سه شنبه 18 آبان 1395 / شماره 3179
