بافت‌های فرسوده بخش زیادی از سطح شهرهای خراسان رضوی را تشکیل می‌دهد و در این بین سبزوار پس از مشهد با بیشترین بافت ناکارآمد همراه است و مردم دیار سربداران خانه ای نو طلب می کنند.
بافت‌های فرسوده از یک‌سو از طیف گسترده مشکلات کالبدی، عملکردی، ترافیکی و زیست‌محیطی رنج می‌برند و از سوی دیگر مهم‌ترین پتانسیل شهرها برای استفاده از زمین جهت اسکان جمعیت، تأمین فضاهای باز خدماتی و نیز بهبود زیست‌محیطی محسوب می‌شوند.
مشکلات کالبدی که بافت‌های قدیمی با آن روبرو هستند فرسودگی شدید بناها، مشکلات مربوط به شبکه معابر نامنظم و ناکافی در بافت، تراکم و پیوستگی اجزاء بافت، مسائل و مشکلات مربوط به تیپ و نوع بناهای مسکونی، مسائل ناشی از مصالح به‌کاررفته و نحوه مرمت بناها و کمبود خدمات و تأسیسات و تسهیلات شهری و زیربنایی هستند که بافت قدیمی شهرها را در پاسخگویی به نیازهای امروزی زندگی دچار نارسایی‌های کرده است.
از سویی دیگر رکود و فرسودگی بیش‌ازحد بافت‌های قدیمی باعث پیدایش محله‌های مخروبه و خانه‌های در حال تخریب در این بافت‌ها می‌شود که مناسب‌ترین مکان را برای ناهنجاری‌های اجتماعی و بزهکاری فراهم می‌آورد که همه این عوامل باعث می‌شود که ارزش‌های غنی فرهنگی – تاریخی موجود در این بافت‌ها رفته‌رفته به فراموشی سپرده‌شده و احساس تعلق به خانه، محله و شهر کمرنگ می‌شود.
۱۸۷ هکتار شهر سبزوار فرسوده است
نبود طرح مصوب بهسازی و نوسازی، بالابود ارزش زمین، راغب نبودن مالکان برای بهسازی واحدهای فرسوده، همکاری نکردن بانک‌ها، نداشتن پروانه از عمده مسائلی است که نوسازی بافت‌های فرسوده شهری سبزوار را با چالش روبرو کرده است سبزوار دارای مساحتی ۲۶ هزار و ۷۶۲ مترمربع است که ۱۸۶هکتار از آن بافت فرسوده است که در هسته مرکزی شهر واقع‌شده است.
به گزارش روابط عمومی شرکت مادر تخصصی عمران وبهسازی شهری ایران به نقل از خبرگزاری مهر ، مهدی برزویی مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری سبزوار در گفت‌وگو با مهر بابیان اینکه سبزوار پس از مشهد مقدس رتبه دوم بافت فرسوده را در استان خراسان رضوی به خود اختصاص داده اظهار داشت: این شهرستان به دلیل قدمت طولانی، بخش عمده‌ای از بافت فرسوده را در خود جای‌داده است که وجود ۱۸۶ هکتار بافت فرسوده در محدوده مداخله اول و ۱۰۱ هکتار در محدوده مداخله دوم نشان از این واقعیت دارد.
مهدی برزویی بابیان اینکه ۴۳ هکتار از آثار تاریخی کهن شهر سبزوار در ۱۸۶ هکتار بافت فرسوده قرارگرفته است، افزود: تعداد ۳۰ بنای تاریخی و ارزشمند شهرستان در بافت فرسوده قرار دارد ساخت‌وسازهای صورت گرفته در بافت فرسوده شهر سبب شده تا تعداد بسیار زیادی از این بناهای تاریخی در معرض تخریب قرار گیرند طی سال‌های گذشته منازل و آثار فوق‌العاده ارزشمندی ازجمله خانه تاریخی اسکویی، چشمی و خانه بید خوری که تنها خانه دارای بادگیر سبزوار و نمادی از ساختمان‌های سنتی بود تخریب و ساختمان‌هایی با نمای غربی و خشک جایگزین آن شد.
بافت فرسوده ایمنی مردم را هم فرسوده کرده است
وی افزود: به دلیل فرسودگی بیش‌ازحد بافت‌های فرسوده ، ساختمان‌هایی که در بافت قرار دارند مستعد آسیب‌پذیری در قبال حوادثی چون سیل، زلزله، قنوات و .. هستند که ممکن است با رخ دادن حتی در ابعادی کوچک بار مالی و جانی فراوانی را بر دوش ساکنان این محلات قرار دهد.
برزویی به مهر گفت: کم بودن عرض معابر در بافت‌های فرسوده امکان خدمات‌دهی ادارات خدماتی را در مواقع لزوم برای حضور در داخل بافت با مشکل مواجه کرده بود و به دلیل مجموعه مشکلاتی که در بافت‌های فرسوده مشهود بود ساکنین بافت‌ها که اغلب افراد اصیل و قدیمی سبزوار بودند خانه‌های خود را فروخته و به مناطق ارزشمندتر شهرستان رفتند و این امر باعث شد تا بافت‌ها ازنظر اجتماعی دچار چندگانگی شوند.
وی پروژه‌های بزرگ بافت گلستان، امیریه، باغ بازار، چهارراه رضوی و امامزاده شعیب را از مهم‌ترین پروژه‌های بازسازی بافت فرسوده سبزوار عنوان کرد و افزود: همه این پروژه‌ها به‌جز امیریه در حال گذراندن مراحل اداری و اتمام طرح بهسازی و نوسازی می‌باشند.
سبزوار آزمونه طرح توانمندسازی
مدیرعامل سازمان بهسازی و نوسازی سبزوار گفت: مهم‌ترین تفاوت سبزوار با دیگر شهرستان‌های کشور که باعث شد آزمونه(پایلوت) اجرای طرح توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی قرار گیرد نحوه مدیریت و نوع نگاه به اعتبارات است.
به دلیل فرسودگی بیش‌ازحد بافت‌های فرسوده ، ساختمان‌هایی که در بافت قرار دارند مستعد آسیب‌پذیری در قبال حوادثی چون سیل، زلزله، قنوات و .. هستند که ممکن است با رخ دادن حتی در ابعادی کوچک بار مالی و جانی فراوانی را بر دوش ساکنان این محلات قرار دهدمهدی برزویی در گفت و گو با مهر بیان کرد: از ابتدای امسال بیش از ۲۰ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان هزینه اجرای پروژه در بافت ناکارآمد شهری سبزوار شده است که تأمین آن نیز از محل اعتبارات داخلی دستگاه‌های اجرائی صورت گرفته است.
وی افزود: شهرستان‌های دیگر متکی به اعتبارات ملی هستند و بر این باورند که بدون بودجه ملی نمی‌توان کارکرد ولی سبزوار با اجرای طرح توانمندسازی و استفاده از اعتبارات داخلی دستگاه‌ها نشان داد که می‌شود با یک مدیریت قوی در اجرای پروژه‌ها ، موفقیت‌های خوبی در تغییر بافت‌های ناکارآمد شهری ایجاد کرده است.
برزویی ادامه داد: سبزوار از حیث جمعیت و مساحت ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی بعد از مشهد دومین شهرستان در استان خراسان رضوی است که به دلایل مختلف افرادی از روستاها و همچنین داخل شهر به حاشیه‌های شهر مهاجرت کرده و به‌طور غیررسمی و بدون ضابطه اقدام به خانه‌سازی کرده‌اند.
وی افزود: به‌مرورزمان با افزایش جمعیت در حاشیه شهر مناطقی در شرق و شمال غرب ازجمله عدیدگاه و نیروگاه شکل گرفت که حاصل آن ساخت خانه‌هایی با عدم استحکام لازم و بدون پروانه است .
ضعف در ساماندهی
برزویی افزود: به دلیل رشد غیررسمی و غیر برنامه‌ای مناطق دستگاه‌های خدماتی و متولیان شهر طی سالیان گذشته نتوانسته‌اند زیرساخت‌های و شاخص‌های موردنیاز یک زندگی شهری ازجمله آموزشی، بهداشت، پارک و فضای سبز، آتش‌نشانی را در این مناطق تأمین کنند.
این مدیر شهری جمعیت ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی رابین ۴۵ تا ۶۰ هزار نفر عنوان و اظهار کرد: ساکنین این مناطق دارای فرهنگ‌های مختلف هستند کسب‌وکار اغلب آن‌ها کارگری و خدماتی است فقر شهری، آموزشی و فرهنگی در این مناطق بیداد می‌کند
برزویی تأکید کرد: مجموع این کمبودها در حاشیه شهر سبب شده تا انواع آسیب اجتماعی در این محلات تولید و به دیگر مناطق شهری انتشار داده شود.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی سبزوار ادامه داد: با رشد غیرمتعارف سکونتگاه‌های غیررسمی مسئولان ذی‌ربط کشوری به فکر ساماندهی این مناطق افتادند که در پی آن سند توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی شهر سبزوار در سال ۸۸ تدوین،سال ۹۱ جهت اجرا ارسال و متعاقب آن نیز در مهرماه سال ۹۳ سند بازآفرینی پایدار شهری محلات هدف در هیئت دولت تصویب و ابلاغ گردید.
برزویی افزود: به دنبال ابلاغ این سند به سراسر کشور، سبزوار به‌عنوان شهر پیشرو در جهت اجرائی کردن طرح، بلافاصله نسبت به تهیه برنامه اقدام که دارای ۱۰۹ برنامه بود در محلات هدف ازجمله نیروگاه وعیدگاه اقدام کرد.
وی تصریح کرد: این برنامه طی زمان سه سال از ابتدای امسال تا انتهای سال ۹۶ مورد تائید قرار گرفت تا با اجرای برنامه‌های تنظیم‌شده شاخص‌ها و شرایط شهرنشینی در این محلات به متوسط خود برسد.
وی گفت: در سال اول اجرای طرح باوجود محدودیت‌ها و تنگناهای مالی دستگاه‌ها و عدم آگاهی و شناخت مفاهیم اساسی بازآفرینی برای کنش گران و همچنین اهالی سکونتگاه‌های غیررسمی سال موفق و پر باری برای ستاد در مناطق هدف بود و توانستیم اقداماتی در حوزه‌های زیرساختی و نرم در محلات انجام دهیم.
محلات هدف در طرح توانمندسازی
برزویی محلات هدف سبزوار را شامل نیروگاه و عیدگاه(شمالی، میانی و جنوبی) در حاشیه ، بافت تاریخی گلستان در مرکز و محله روستای شهری (الحاق به شهر) صالح‌آباد بیان کرد و گفت: به‌مرورزمان با نوع مدیریتی که در محلات انجام‌شده طرح را به مناطق دیگر نیز تسری خواهیم داد که علاوه بر این مناطقی چون کلاته سیفر و قلعه‌نو نیز در سند بازآفرینی قرار خواهد گرفت.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی سبزوار بابیان اینکه در ستاد بازآفرینی محلات هدف ۲۳ دستگاه دولتی در ساماندهی محلات دخیل هستند گفت: این مدل به دلیل هماهنگی بین بخشی قوی می‌تواند در توسعه و سروسامان دادن به محلات ناکارآمد شهری بسیار مؤثر واقع شود.
وی اظهار کرد: بزرگ‌ترین دستاورد بازآفرینی در محلات هدف سبزوار تمرین مدیریت یکپارچه از تمامی کنش گران بهسازی و نوسازی و احیاء توانمندسازی در حوزه‌های سخت و نرم بوده است در این طرح با حداقل صرف منابع مالی و صرفاً با بسیج امکانات مختلف دولتی و عمومی و هماهنگی با مردم محله این مدل از مدیریت دارای اثربخشی لازم در جهت افزایش سرعت، کاهش زمان، افزایش کیفیت و صرفه‌جویی مؤثر در منابع مالی و انسانی گردیده و مشارکت اهالی محلات هدف را نیز تقویت نموده است.
وی با اشاره به نحوه مشارکت مردم در ابتدای طرح نیز افزود: به دلیل اینکه تاکنون برنامه‌های مختلف مقطعی در جهت ساماندهی و خدمات‌دهی به این محلات از گذشته مطرح بوده اما به دلیل عدم استمرار نتیجه‌گیری نهایی از آن حاصل نشده بود مردم اعتماد لازم را در مشارکت نداشتند.
برزویی تصریح کرد: به‌مرورزمان با استقرار دبیرخانه در محلات ؛شروع اقدامات زیرساختی و همچنین رفت‌وآمد مسئولین در جمع‌های مردمی و تبادل‌نظر بین آن‌ها، انگیزه مشارکت در اهالی تقویت شد به‌گونه‌ای که هم‌اکنون نگرانی خاصی از عدم همراهی مردم نداریم.
وی افزود: درصدد هستیم تا با تقویت نهادهای محلی و نهادینه کردن مشارکت مردمی به الگوهایی در جهت بازآفرینی اجتماع‌محور با مدیریت محلی و استفاده از اندر مناطق دیگر ناکارآمد شهری دست پیدا کنیم.
مدیرعامل سازمان بهسازی و نوسازی سبزوار بیکاری و درآمد پایین را ازجمله معضلات و نیازهای ضروری ساکنین محلات هدف بیان کرد و گفت: از مشکلات پایه‌ای در امر اشتغال در بافت ناکارآمد شهری نبود مهارت لازم درزمینهٔ های شغل‌های حرفه‌ای است که در امسال ۵۲ هزار ساعت آموزش فنی و حرفه‌ای به ۶۲۸ نفر خانم در این مناطق درزمینهٔ خیاطی، تابلو فرش و مجسمه‌سازی برگزارشده است .
بانوان، محور اقتصاد خانواده
برزویی ادامه داد: متأسفانه فقر ناشی از بیکاری سبب شده تا در این مناطق خانم‌ها محور اقتصاد خانواده محسوب شوند و مجبورند مسافت‌های طولانی را برای کار در اراضی کشاورزی روستاهای دوردست طی کنند و از کانون زندگی خود در طول روز فاصله بگیرند.
وی بابیان اینکه بنای کار ما درزمینهٔ اشتغال آموزش مهارتی کاری و ایجاد کارگاه‌های محلی توسط بخش خصوصی است اظهار کرد: هدف از آموزش ویژه به بانوان، نگه‌داشتن مادر در کانون خانه است تا ازیک‌طرف با تولیدات خانگی کمک‌حال اقتصاد خانه باشد و هم از آسیب‌های اجتماعی بیشتر در این محلات جلوگیری شود.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی سبزوار وضعیت فضای تفریحی و سرگرمی و همچنین فضای سبز را مانند مابقی امکانات حداقلی برشمرد و گفت: برای افزایش این خدمات زمین‌هایی شناسایی‌شده که در حال مذاکره با راه و شهرسازی هستیم تا زمان تحویل این زمین‌ها ،سالن‌های ورزشی داخل شهر به‌صورت رایگان در اختیار جوانان محلات هدف قرار خواهد گرفت .
وی احداث دو مدرسه در منطقه نیروگاه و عیدگاه، احداث آتش‌نشانی، کمربند حفاظتی شرف به طول دو هزار و ۷۰۰ مترمربع، احداث کارگاه آموزشی، خدماتی و رفاهی، احداث سوله ورزشی در نیروگاه، احداث و راه‌اندازی پایگاه‌های سلامت اجتماعی، تعریض و اصلاح خیابان‌ها، احداث کتابخانه، احداث خانه محله را ازجمله اقدامات انجام‌شده در محلات هدف برشمرد.
