چند هفته قبل بود که رئیس‌جمهور دکتر حسن روحانی در بخشی از گفت‌و‌گوی رو‌در‌رو با مردم، درباره تحولی در بافت فرسوده شهری متفاوت از برنامه‌هایی که تابه‌حال اجرا شده و این‌بار تسهیلات ویژه‌ای را برای همراهی مردم در نظر گرفته، صحبت کرد و اواخر هفته گذشته در نشستی با مسئولان اجرائی مرتبط با حوزه مسکن در فضای شهری، دستور برنامه ملی بازآفرینی شهری را صادر کرد.
به گزارش روابط عمومی شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران به نقل از پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، در قالب این طرح که با هدف اتخاذ رویکردی جامع و یکپارچه برای هدایت روند رشد و توسعه شهرها در راستای پاسخ‌گویی به چالش‌های برآمده از تغییرات و نیاز‌های نسل جدید است، وزارت راه‌و‌شهرسازی، وزارت کشور و شهرداری‌ها مکلف‌اند برای احیا، بهسازی، نوسازی، مقاوم‌سازی و بازآفرینی سالانه ٢٧٠ محله از بافت‌های ناکارآمد میانی، تاریخی و سکونتگاه‌های غیررسمی اقدام کنند. آنچه در همین خلاصه هدف پیش‌بینی شده است، انتظار می‌رود اتفاقی بزرگ و درخور توجه باشد که اگر در زمان باقی‌مانده از دولت دوازدهم شروع شود و به سرانجام برسد، بخش مهمی از نگرانی شهروندان را در کلان‌شهر‌ها برطرف می‌کند. روحانی در همان نشست مشترک برنامه ملی بازآفرینی شهری، دستور داد نرخ تسهیلات مسکن برای ساکنان بافت‌های فرسوده در این برنامه، با کمکی که به صندوق پس‌انداز مسکن می‌شود، به شش درصد کاهش یابد.
دکتر روحانی به نگرانی مردم در شهر‌های مختلف درباره زلزله به‌ویژه در بافت‌های فرسوده و متراکم که نگرانی دولت هم هست، اشاره کرد و گفت: این طرح را هدیه دولت دوازدهم برای مردم و نسل جوان خانه اولی می‌دانم که محله‌ها را نو و نشاط ایجاد می‌کند و وقتی بخش مسکن فعال شود، سایر بخش‌های اقتصادی را هم فعال می‌کند و در نتیجه اشتغال ایجاد می‌شود.
رئیس‌جمهور ادامه داد: ما باید ابتدا برای اجرای این طرح مردم را آماده کنیم. صداوسیما، روزنامه‌ها و فضای مجازی باید به مردم بگویند چه کاری می‌خواهیم انجام دهیم. حتی باید نقشه بازآفرینی محله و ماکت آن را تهیه کنیم تا مردم آن محله ببینند چه اقدامی قرار است انجام بگیرد. مردمی که منازل فرسوده دارند، نباید چیز دیگری جز منزل فرسوده خود را واگذار کنند. آن‌ها اگر ۸۰ متر ساختمان فرسوده دارند، جای آن صد متر ساختمان جدید می‌گیرند. دولت هم برای ساختن این واحد‌های مسکونی از پیش به بودجه‌ای نیاز ندارد؛ زیرا زمین مجانی در اختیار توسعه‌گر‌ها قرار می‌گیرد. توسعه‌گر دو برابر منازل فرسوده یک محل، خانه می‌سازد که ۵۰ درصد آن را در اختیار مردم همان محل قرار می‌دهد و ۵۰ درصد باقی‌مانده هم به خود توسعه‌گر تعلق دارد و دولت فروش سریع آن را با قیمت عاقلانه تضمین می‌کند. شهرداری از توسعه‌گر پول پروانه نگرفته و در نقشه هم به او کمک می‌کند. دولت تمام امور زیربنایی محله را بر عهده گرفته و رونما‌ها مثل مدرسه، آتش‌نشانی، کلانتری و مسجد را شهرداری و دولت بر عهده می‌گیرند. بانک‌ها هم به توسعه‌گر سریع وام می‌دهند.
دکتر روحانی با بیان اینکه منازلی که ساخته می‌شوند باید در برابر زلزله هفت‌ریشتری مقاوم باشند، اظهار کرد: این منازل باید به لحاظ نور، سلامت، بهداشت، مصرف انرژی و رفت‌و‌آمد وضعیت مناسبی داشته باشند. زوجی که می‌خواهد صاحب خانه شود، هر مقداری که در صندوق پس‌انداز مسکن سرمایه‌گذاری کند، شش برابر یا بیشتر از آن را وام می‌دهیم تا خانه‌های ساخته‌شده سریع فروش بروند. نرخ سود تسهیلات هم باید کم باشد؛ یعنی نرخ تسهیلاتی که به زوج‌ها تعلق می‌گیرد، باید هشت درصد باشد و اگر زوجی خواست در منطقه بازآفرینی‌شده خانه بخرد، این نرخ باید شش درصد شود. من از همه زوج‌های جوان می‌خواهم ساختمان‌های بازآفرینی‌شده را در تهران و سایر شهرها مدنظر قرار دهند.
وی با بیان اینکه در مرحله اول ۱۲ نقطه در تهران بازآفرینی می‌شوند و این رقم به ۳۰ نقطه خواهد رسید، تصریح کرد: اینکه روزانه هزار نفر در صندوق پس‌انداز مسکن سپرده‌گذاری می‌کنند، رقم خوبی است؛ این یعنی این تعداد تا دو سال آینده خانه‌دار می‌شوند.
او همچنین خاطرنشان کرد: زمین‌های دولتی که به درد این طرح می‌خورد، باید به صورت مجانی در اختیار وزارت مسکن قرار بگیرد. البته باید این را هم در نظر داشته باشیم تا زمین دیگری در اختیار این دستگاه‌ها قرار دهیم. نیرو‌های مسلح باید کمک کنند و زمین‌ها و پادگان‌های خود را در اختیار بگذارند.
دکتر محمد نهاوندیان، معاون اقتصادی رئیس‌جمهور، نیز با اشاره به اینکه جامع‌نگری، بلندمدت‌نگری و درون‌زایی از ویژگی‌های طرح ملی بازآفرینی شهری است، گفت: اگرچه اقدامات دولت برای احیای بافت‌های فرسوده از سال ۱۳۹۳ آغاز شده است؛ اما جلسه امروز نوید شتاب‌افزایی درخور توجهی را در این برنامه دارد و آثار این طرح منحصر به بخش مسکن نخواهد بود. او در واکنش به نقد‌هایی که از همین ابتدای کار درباره این طرح وجود دارد، گفت: تفاوت این طرح با طرح‌های زودگذر و پول‌پاشی‌های بی‌دنباله، این است که در این طرح جامع‌نگری، بلندمدت‌نگری و درون‌زایی دیده شده که ویژگی‌های این طرح است. البته مشارکت مردمی، محله‌محوری و توجه به ابعاد اجتماعی طرح و حمایت همه‌جانبه دولت نیز از دیگر ویژگی‌های این طرح است. عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی که یک سر مهم در اجرای این قانون است، یادآور شده که اگر بازآفرینی دوهزارو ٧٠٠ محله با بافت فرسوده یا حاشیه‌ای انجام شود، زندگی شش میلیون‌نفر را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و ما تسهیلات خوبی برای این روند در نظر گرفته‌ایم.
وی با اشاره به اینکه ۲.۵ میلیون واحد مسکن بیشتر از تعداد خانوار‌ها وجود دارد، اما توزیع آن بسیار بد بوده و ۱۹ میلیون نفر در بدمسکنی زندگی می‌کنند، بیان کرد: نارسایی و کندی حرکت یکی از چالش‌های کلان‌شهرهاست. از سویی حمل‌ونقل سریع و روان تأثیر مستقیمی بر تقاضای مسکن دارد. وجود مسکن باکیفیت در حومه و حمل‌ونقل مناسب موجب گرایش به زندگی در حومه کلان‌شهر‌ها خواهد شد.
وی افزود: در مرحله اول، هزارو ۳۲۴ محله برای بازسازی درنظر گرفته شده و هدف ما دسترسی ساکنان این محلات به خدمات زیربنایی و مسکن مناسب است و با کمترین اقدام درراستای احیای هویت محلات، استقبال گسترده‌ای از سوی ساکنان خواهد شد. برنامه ما، توسعه امکانات روبنایی، ارتقای امکانات زیرساختی، ارتقای فضای شهری، بازآفرینی محلات و ارتقای ظرفیت‌های اقتصادی محلات است و به ۷۵ هزار میلیارد تومان اعتبار در پنج سال نیازمندیم.
دکتر آخوندی از رئیس‌جمهور درخواست کرد که دستگاه‌های دولتی را مکلف کنند که ۳۰ درصد منابع خود را در این محلات فرسوده هزینه کنند، زیرا ۳۰ درصد جمعیت کشور در این محلات زندگی می‌کنند. برنامه ما هم توانمندسازی ساکنان این محلات است.
وزیر راه و شهرسازی با اشاره به اینکه یکی از نقاط قوت این برنامه، این است که هر فردی با هر توانایی‌ای می‌تواند در این برنامه مشارکت کند، گفت: هر خانواده به هر میزانی که سپرده داشته باشد، شش برابر آن تسهیلات دریافت می‌کند. سال گذشته بیش از ۳۵۰ هزار نفر سپرده‌گذاری انجام دادند و من از رئیس‌جمهوری می‌خواهم نرخ سود تسهیلات برای بازآفرینی شهری به شش درصد کاهش یابد.
در این جلسه همچنین آقای محمد حسین مقیمی، استاندار تهران، هم با اعلام اینکه ۱۴ هزار و ۵۰۰ هکتار بافت فرسوده و حاشیه‌نشین در استان تهران زندگی ۴.۵ میلیون نفر را با خطر مواجه کرده‌اند، گفت: این طرح یکی از مهم‌ترین تصمیمات رئیس‌جمهور و دولت تدبیر و امید است که عملیات اجرائی آن آغاز خواهد شد و این طرح در زمینه مقاوم‌سازی شهرها در برابر زلزله، توجه به مسائل اجتماعی، کاهش آسیب‌های اجتماعی، عرصه اشتغال و ارتقای سطح زندگی مردم در این بافت‌هاست.
آقایان محمدعلی نجفی و مرتضی الویری، شهردار و رئیس شورای شهر تهران هم در این نشست مشترک حضور داشتند، چراکه موفقیت این طرح در همراهی شهرداری‌ها و سرمایه‌گذاران مشترک شهری است.
نجفی یادآور شد که حدود پنج‌درصد وسعت شهر تهران را بافت‌های فرسوده تشکیل می‌دهند و بیش از ۱۵ درصد جمعیت شهر تهران در بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند. او در ادامه گفت: در جریان این طرح و برای شروع کار ۱۵ قطعه زمین برای بازسازی بافت‌های فرسوده در اختیار توسعه‌گران قرار می‌گیرد.
شهردار تهران با اشاره به اینکه نوسازی بافت‌های فرسوده تهران از دهه ۷۰ شروع شده است، بیان کرد: مجموعه‌ای از انتقادات به این طرح‌ها وجود داشته از جمله اینکه در این طرح‌ها محله به صورت یک مجموعه دیده نشده است، اما در دوره جدید، شهرداری با هماهنگی با دولت، سه محور اصلی تأمین توأمان مسکن و خدمات، جلب مشارکت کامل ساکنان محلات فرسوده و استفاده از بخش خصوصی در بازسازی این محله‌ها را در نظر گرفته است.
او با بیان اینکه هفته گذشته شهرداری فراخوانی برای جلب مشارکت خصوصی برای بازسازی بافت‌های فرسوده را اعلام کرده است، گفت: امروز ۱۲ قطعه از زمین‌های شهرداری که شامل ۲۰ هکتار است، برای اجرای مرحله اول این طرح آماده شده که قرار است حدود چهار هزار تا چهارهزارو ٥٠٠ واحد در آن ساخته شود. همچنین وزارت نیرو سه قطعه زمین را در اختیار قرار داده است و امروز این ۱۵ قطعه زمین در اختیار توسعه‌گران قرار می‌گیرد.
به گزارش «شرق»، شروع نمادین این طرح در منطقه ۱۷ تهران، به عنوان منطقه‌ای جنوبی و محروم و دارای بافت فرسوده کلنگ‌زنی شد. این منطقه در عین کوچک‌بودن محدوده شهری، دارای متراکم‌ترین جمعیت شهری و مشکلات کالبدی مهمی همچون عبور راه‌آهن از میان محلات است. حدود ۳۳ درصد از بافت فرسوده شهر تهران در منطقه ١٧ قرار دارد و حالا این طرح که به طرح امید نام‌گذاری شده است، به عنوان پایلوت در این محلات شروع می‌شود.
در جریان بررسی‌های طرح ملی بازآفرینی شهری تاکنون وضعیت بافت‌های ناکارامد شهری در استان‌های خراسان شمالی، یزد، گلستان، کهگیلویه‌و‌بویراحمد، مازندران، ایلام، کرمان، کرمانشاه، اردبیل، البرز، قزوین، کردستان، خراسان رضوی، فارس، آذربایجان شرقی، اصفهان، سیستان‌و‌بلوچستان، آذربایجان غربی، قم، همدان، هرمزگان، گیلان، لرستان و بوشهر بررسی و بر اساس سیاست‌های ملی و استانی مصوب و ابلاغ شده است.
براساس این گزارش، موضوع بافت فرسوده در شهر‌های بزرگ، از جمله شهر تهران، در سال‌های گذشته با تشویق شهروندان و سرمایه‌گذاران و با زمینه‌های تشویقی از سوی دولت در چندین مرحله شروع شد، اما هیچ‌گاه نتوانست به نقطه اجرائی و قابل قبولی برای طرف‌های درگیر و طرف‌های ذی‌نفع برسد. وزارت مسکن و شهرداری‌ها، به‌ویژه شهرداری تهران، تشویق‌های قابل توجهی را برای ساکنان عموما محروم در بافت‌های فرسوده درنظر می‌گرفتند، اما این تشویق‌ها نمی‌توانست به شروع حرکتی متداوم در این بافت‌های نگران‌کننده تبدیل شود و عموما ناموفق بودند. به نظر می‌رسد عنصر اصلی در اجرای چنین طرح‌هایی همراهی قطعی و همراه با رضایت ساکنان بافت‌های فرسوده است تا احساس کنند در اینجا منفعتشان بیشتر از ضررشان است. تهران در چند دهه اخیر چه با اجرای طرح‌های توسعه‌ای معروف مثل نواب و چه در جریان تغییرات ساختاری شهری همچون عبور بزرگراه امام‌علی (ع) از محلات (محله اتابک) صدمات جبران‌ناپذیری را بر پیکر خود دیده و تهرانی‌ها روز خوشی از این تغییرات ندیده اند و از این جهت ورود جدید به این عرصه ابتدا باید با تزریق اعتماد و امید به مردم باشد.
