نریمان مصطفایی معتقد است در نایسر که یکی از مناطق منفصل شهری سنندج محسوب می‌شود سیستم تفکیک به طور غیررسمی انجام می‌شود و بنگاه‌های معاملات مسکن ساختاری را شکل داده‌اند که زمین را خرید و فروش می‌کنند و تنها طی سه تا چهار شب واحدهای مسکونی در آنجا ساخته می‌شود.
به گزارش روابط عمومی شرکت مادر تخصصی عمران وبهسازی شهری ایران به نقل از پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، نریمان مصطفایی مدیرکل دفتر ستاد ملی بازآفرینی شهری از پیشنهادی مبنی بر بازبینی سند اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با محوریت مناطق نابسامان شهری خبر داد که می‌تواند مشکل اشتغال را در سکونتگاه‌های غیررسمی کمرنگ کند. متن کامل گفتگو با مدیرکل دفتر ستاد ملی بازآفرینی شهری وزارت راه و شهرسازی در ادامه آمده است:
آقای مصطفایی به عنوان مدیرکل دفتر ستاد ملی بازآفرینی شهری بفرمایید برای ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی سنندج تاکنون چه اقدام‌هایی صورت گرفته است؟
مطالعات توانمندسازی و ساماندهی شهر سنندج از سال ۸۳ طی پروژه مشترکی با بانک جهانی آغاز شد. در واقع در ابتدای امر، این پروژه که به بهسازی شهری در بخش مسکن اختصاص داشت در سه شهر زاهدان، بندرعباس و کرمانشاه آغاز شد وبعد از آن درتبریز و سنندج ادامه پیدا کرد. در آن زمان و طی مطالعات انجام شده، در سنندج ۱۳ محله غیررسمی شناسایی شد که از این میان چهار محله عباس‌آباد، تقتقان، فرجه و اسلام‌آباد به عنوان محلات هدف شناسایی شدند و برنامه‌هایی برای ساماندهی آن‌ها تعریف شد.
بعد از پیشبرد مطالعات، بیش از ۸۰ پروژه برای ساماندهی مناطق هدف تعریف شد؛ هرچند بخشی از پروژه‌ها را نیز بانک جهانی هم‌زمان با انجام مطالعات در بخش کالبدی آغاز کرد که ساخت مدرسه، کانون پرورشی، شبکه آب و فاضلاب، بهسازی معابر و اصلاح شبکه برق برخی از این پروژه‌ها بود.
در تمام این پروژه‌ها ارتقای کیفیت زندگی و توانمندسازی در اولویت قرار داشت و بسیاری از پروژه‌ها از جمله بهسازی معابر با مشارکت ساکنان محله انجام گرفت که با توجه به شرایط خاص و شیب بالای محلات، موفق‌ترین اقدام در سنندج محسوب می‌شود و مهمتر این که حضور مردم در اجرای پروژه‌ها حس تعلق مردم به محله را نیز بالا برد.
بارها گفته شده مشکل بافت‌های نابسامان شهری صرفا با اجرای پروژه‌های کالبدی قابل حل نیست. آیا در سنندج به اجرای چنین پروژه‌هایی اکتفا شد؟
قطعا ساخت و ساز و اقدامات فیزیکی به تنهایی نمی‌تواند به ساماندهی این مناطق به ویژه سکونتگاه‌های غیررسمی منجر شود. در دهه‌های گذشته در کشور مشکلاتی در حوزه شهرنشینی از جمله رشد جمعیت و خالی شدن روستاها از سکنه پیش آمد که سوء مدیریت نیز به گسترش معضلات دامن زد. شیوه اشتباه مدیریت در بسیاری از شهرها به ویژه شهر سنندج تا آنجا پیش رفت که گاه منجر به ایجاد باندهایی برای تفکیک زمین شد.
برای مثال نایسر در سال‌های گذشته، روستایی دو تا سه هزار نفری بود که در طول چند سال رشد عجیبی از نظر جمعیت داشت و طبق آخرین مطالعات انجام شده توسط مشاور، تخمین زده می‌شود حدود ۷۰ هزار جمعیت داشته باشد، هر چند بر اساس آخرین سرشماری سال ۹۰، اعلام شده حدود ۵۳ هزار نفر در آن زندگی می‌کنند. در نایسر سیستم تفکیک نیز به طور غیررسمی انجام می‌شود و بنگاه‌های معاملات مسکن ساختاری را شکل داده‌اند که زمین را خرید و فروش کرده و به طور شبانه واحدهای مسکونی در آنجا و تنها طی سه تا چهار شب ساخته می‌شود.
مسئول نظارت بر این ساخت‌وسازها کیست؟ چرا در سنندج با معضل ساخت‌وساز مواجه‌ایم و در حوزه فرهنگی و اجتماعی نیز اقدام تاثیرگذاری دیده نمی‌شود.
طبق قانون مسئول نظارت بر روستاهای واقع در حریم شهرها، شهرداری است اما شهرداری هم منابع و امکانات محدودی دارد که باعث می‌شود نتواند جلوی این ساخت و سازهای غیرقانونی را بگیرد. از سوی دیگر اقدام‌هایی نیز در حوزه توانمندسازی و مسایل اجتماعی در شهر سنندج رخ داد اما چون پایدار نبود به نتیجه نرسید. شهروندان سنندج با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کند و علاوه بر وزارت راه و شهرسازی و شهرداری که اقداماتی را در حوزه وظایف خود انجام داده‌اند سایر سازمان‌ها و نهادها نیز باید وارد عمل شوند و معتقدم هنوز عزم ملی، منطقه‌ای و محلی لازم در آنجا شکل نگرفته و عدم همکاری به نابسامانی‌ها دامن زده است.
تعامل وزارت راه و شهرسازی با شهرداری برای ساماندهی سکونتگاه‌های سنندج چگونه است؟
در سال‌های گذشته مشکل عدم همکاری وجود داشت اما مدتی است که هماهنگی‌های خوبی صورت گرفته و برگزاری همایش بین‌المللی «سکونتگاه‌های فقیرنشین شهری» نیز می‌تواند در انتقال تجربیات داخلی و بین‌المللی نیز کمک کند. بحث اساسی ما در شهرهای استان کردستان، پیش‌نگری و پیش‌گیری از گسترش سکونتگاه‌هایی است که در سال‌های اخیر رشد قارچ‌گونه‌ای داشته‌اند که امیدواریم با بررسی الگوهای مختلف داخلی و جهانی بهترین راهکار را برای رسیدن به هدف در سنندج پیاده کنیم. اگر جلوی این روند رو به رشد را نگیریم اتفاقی که در اطراف سنندج روی داد بار دیگر اتفاق می‌افتد و روستاها رشد غیرقابل کنترلی را تجربه می‌کنند، همانطور که روستاهایی مانند ننله یا نایسر در اطراف سنندج رشد کردند و امروز جمعیت بسیار زیادی را بدون داشتن امکانات لازم زندگی در خود جای داده‌اند. این روند عواقب زیادی را برای مردمان آن منطقه و محیط اطراف در پی خواهد داشت و به تدریج به محیط زیست نیز ضربه می‌زند زیرا کردستان از استان‌هایی است که کشاورزی در آن رونق داشته اما رابطه معکوسی میان رونق کشاورزی و رشد سکونتگاه‌های غیررسمی وجود دارد و هر چه بیشتر شاهد گسترش سکونتگاه‌ها باشیم از سوی دیگر تخریب محیط زیست و زمین‌های کشاورزی نیز روند تندتری به خود می‌گیرد.
برنامه‌هایی که در حال حاضر در نظر گرفته شده کلید حل این معضلات هستند؟ فکر می‌کنید برنامه‌های موجود جوابگو خواهند بود یا نیازمند سیاست کارآمدتری هستیم؟
باید در تدوین برنامه‌ها و شیوه اجرایی کردن آن‌ها تغییراتی ایجاد کنیم. ترکیه طی ۱۰ سال توانست ۵۰ درصد سکونتگاه‌های غیررسمی خود را با سیاست‌های تامین مسکن ساماندهی کند اما روند اقدامات ما در کشور بسیار کند است. ما نیازمند برنامه‌هایی پایدار هستیم که با تغییر مدیران متوقف نشود و سلیقه‌ای نباشد.
شهرهای استان کردستان نیازمند نگاهی ویژه هستند تا هر چه سریع‌تر ساماندهی شوند. کردستان دارای قابلیت‌هایی است که از آن‌ها به درستی استفاده نمی‌شود که بازارچه‌های مرزی در بانه یا جاذبه‌های گردشگری سنندج و مریوان بخشی از آن‌ها هستند. همچنین در کردستان محورها و نیازهای اولیه بازآفرینی شهری وجود دارد که باید از آن به خوبی استفاده شود.
طبق برنامه‌های جدید ارائه شده، قرار است در بحث ساماندهی به «منطقه شهری» توجه کنیم و قرار نیست فقط یک شهر مانند شهر سنندج در مرکز توجه قرار بگیرد زیرا معتقدیم ساماندهی این شهرها در گروی توجه زنجیروار به شهرها و روستاهای یک منطقه است و منطقه پیرامونی شهر نیز حایز اهمیت است. ارتباط‌های پیرامونی شهر سنندج نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و بازآفرینی شهری باید با رویکرد منطقه شهری صورت بگیرد تا در دراز مدت نیز نتیجه بهتر و بادوام‌تری داشته باشد.
در شورای‌عالی معماری و شهرسازی نیز تمرکز زیادی بر جلوگیری از گسترش این مناطق انجام شده است. برای هر یک از شهرها سیاست‌هایی تعیین شده که برخی از آن‌ها به مرحله اجرا نیز رسیده‌اند. با این حال ما به مدیریت سرزمین و مشارکت مردم نیازمندیم و این دو مورد تا در کنار هم در اقدامات ساماندهی و بهسازی قرار نگیرند نتیجه لازم حاصل نمی‌شود. باید شرایطی را فراهم کنیم که مردم به محل سکونت خود احساس تعلق داشته باشند و در این صورت است که ساکنان در برابر اقداماتی که منجر به گسترش حاشیه‌نشینی می‌شود، می‌ایستند.
روستاهای اطراف چه تاثیری در گسترش سکونتگاه‌های شهری دارند؟
علاوه بر مشکلات کالبدی و اجتماعی داخل شهر سنندج، مهمترین مشکل که مانع پیشرفت سریع پروژه‌های ساماندهی می‌شود، روستاهای اطراف آن و گسترش بی‌رویه آن‌هاست. شاید در ورود به شهر سنندج مشکلاتی مانند اعتیاد و دیگر آسیب‌های اجتماعی به چشم بخورد اما تا زمانی که جلوی گسترش اسکان غیررسمی را نگیریم نمی‌توانیم اقدام موثری داشته باشیم. البته کارهایی در این زمینه انجام شده اما یکی دیگر از مشکلات عدم استفاده بهینه از پروژه‌های اجرا شده در سنندج است که باید در ستاد استانی بازآفرینی مورد بررسی قرار بگیرد.
آیا برای انتخاب و اجرای پروژه‌ها از مردم نظرسنجی شده است؟ شاید دلیل به نتیجه نرسیدن اقدامات این باشد که پروژه‌های اجرا شده در سنندج، مطالبه اصلی مردم نیست.
وزارت راه و شهرسازی در حوزه وظایف خود اقداماتی را بر عهده دارد که آن‌ها را اولویت‌بندی کرده است اما نباید فراموش کرد که وزارتخانه‌ها و نهادهای دیگر نیز وظایفی را بر عهده دارند. شکی نیست مهمترین مشکل مردم سنندج فقر شهری و بیکاری است اما حل این معضل در حیطه وظایف وزارت راه و شهرسازی نیست. به همین دلیل ما تاکید فراوانی بر همکاری همه جانبه دستگاه‌های مختلف داریم و معتقدیم ساماندهی این مناطق عزمی جدی را طلب می‌کند. البته ما نیز در حد توان خود سعی می‌کنیم مشکلات سایر سازمان‌ها را پوشش بدهیم؛ برای مثال یکی از مشکلات نایسر، نبود آب آشامیدنی مناسب است و با این که تامین آن وظیفه وزارت راه و شهرسازی نیست و ایجاد منبع آب هزینه زیادی را همراه دارد، منبعی را تامین کردیم تا ساکنان حاشیه‌نشین بتوانند به آب سالم دسترسی داشته باشند. اقدامات کالبدی دیگر نیز به همین شیوه انجام شده که ساخت مدرسه یکی دیگر از این موارد است که زمین آن توسط خیرین انجام گرفت و وزارت راه و شهرسازی ساخت آن را بر عهده گرفت.
در حوزه ایجاد اشتغال، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی یک سند اشتغال برای استان‌ها تدوین کرده است که باید در استان‌ها پیاده‌سازی شود. از سوی دیگر در کارگروه ارتقای اقتصادی و مشارکت مردمی ستاد ملی بازآفرینی پیشنهاد شد که سند اشتغال استان‌ها با محوریت مناطق نابسامان شهری بررسی مجدد شود تا بتوانیم در این مناطق بخشی از مشکل بیکاری را حل کنیم.
