دانشیار دانشگاه علامه طباطبائی با تاکید بر اینکه نقص در تاب آوری شهری حیات شهرها را تهدید می کند گفت: مهاجرت وسیع، فقر، بحران و آسیب های اجتماعی از پیامدهای عدم تاب آوری است.
غلامرضا کاظمیان، دانشیار دانشگاه علامه طباطبائی در گفت و گو با خبرنگار روابط عمومی شرکت بازآفرینی شهری ایران با بیان اینکه موضوع تاب آوری در ادامه توسعه پایدار شهری مطرح می شود، اظهار کرد: تاب آوری شهری به معنی امکان اصلاح سیستم در صورت بروز مشکل، نارسایی و اختلال در فرآیند توسعه است به نحوی که بعد از هر رخداد ضربات وارده را به صورت خود کنترل جبران کرده و حالت اولیه و متعادل خود را با سرعت به دست آورد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: در بحث های جدیدتر، تاب آوری، به شکل پیشرفته تری مطرح می شود و فقط تاب آوری مکانیکی که سیستم را به حالت اولیه بازگرداند، مدنظر نیست بلکه در این نوع از تاب آوری، وضعیت سیستم به نحوی اصلاح می شود که حتی بتواند شرایط بهتر و بهبود یافته تری نسبت به قبل پیدا کند.
وی ادامه داد: صدمات و حوادث طبیعی نظیر زلزله، سیل و طوفان، بحران های اقتصادی مانند تورم و برهم خوردن تراز هزینه و درآمد خانوار و بحران های اجتماعی نظیر آسیب های فرهنگی و اجتماعی ممکن است برای شهروندان پیش آید که در این حالت شهرهای تاب آور می توانند شرایطی را ایجاد کنند تا شهروندان در برابر این بحران ها مقاومت داشته باشند.
کاظمیان تصریح کرد: در حال حاضر مطالعه جامعی درباره تاب آوری شهرهای ایران و رتبه بندی آنها از نظر تاب آوری وجود ندارد و اغلب مطالعات به صورت موردی و در قالب پایان نامه و تحقیقات موردی است.
وی در خصوص لزوم انجام تحقیقاتی که تاب آوری شهرهای مختلف کشور را مورد بررسی قرار دهد، اظهارکرد: انجام مطالعات در این زمینه ضروری است اما باید این مطالعات دارای مبنا و چارچوب نظری خاصی باشد که منجر به سیاست گذاری های توسعه و تاب آوری شهری شده و در نهایت نیز به مرحله اجرا و عمل برسد.
کاظمیان با تاکید بر این نکته که باید تاب آوری اکولوژیک در کنار تاب آوری مکانیکی شهرها مدنظر قرار گیرد، گفت: شهرها باید بتوانند پس از بروز بحران ها خود را اصلاح کنند و به رشد و توسعه خود ادامه دهند و به وضعیت بهبود یافته تری نسبت به قبل نیز دست یابند.
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان این مطلب که شهرهای ایران تاب آوری مناسبی در زمان بحران ها ندارند، گفت: این مساله دلایل متعددی از جمله ناپایداری های اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی دارد و همچنین ناشی از دیدگاه های غلط راجع به محیط زیست شهری است.
مخدوش شدن سرمایه های اجتماعی از علل عدم تاب آوری شهری
وی در ادامه ریشه های مخدوش شدن تاب آوری شهری در حوزه های اجتماعی را ناشی از مخدوش شدن سرمایه اجتماعی دانست و اظهار کرد: زمانی که اعتماد اجتماعی دچار آسیب شده و روابط بین اقشار و طبقات مختلف مبتنی بر اعتماد متقابل نباشد نمی توان انتظار داشت در شرایط بحران شهرها خود کنترلی داشته و وضعیت خود را بهبود دهند.
کاظمیان با اشاره به وسعت بافت های ناکارآمد و فرسوده شهری ایران و جمعیت ساکن در آن و وجود دو دیدگاه در این زمینه گفت: یک دیدگاه این است که بافت های ناکارآمد جزو منابع و عوامل ضعف تاب آوری شهری هستند. این بافت ها منابع کمی دارند و آن را صرف برطرف کردن نیازهای فوری و روزمره خود می کنند به طوری که دیگر منابعی برای نیازها و اهداف بلندمدت آنها نمی ماند. دیدگاه دیگر این است که به دلیل مناسبات اجتماعی افراد و ساکنین و ارتباطات اجتماعی حمایتگرانه ای که در آنها وجود دارد این بافت ها می توانند تاب آوری بیشتری داشته باشند که هر دو دیدگاه در جای خود درست و قابل بررسی هستند.
وی با بیان اینکه بخشی از تاب آوری به خودکنترلی و خود اصلاح گری سیستم مربوط است، افزود: از این بابت نوع مناسبات و روابط اجتماعی که در بافت های ناکارآمد وجود دارد، می تواند به عنوان نقطه قوت و متقابلا کمبود و ضعف منابع مالی، انسانی و اقتصادی می تواند نقطه ضعف بافت های ناکارآمد برای تاب آور بودن به شمار رود.
مشکل جدی تاب آوری در سازه ها و بافت های شهری ایران
این دانشیار دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه به لحاظ کالبدی هم در شهرهای ایران مشکلات جدی وجود دارد، تاکید کرد: شهرها به لحاظ سازه ای، نوع بافت و ... دچار مشکل جدی تاب آوری هستند. برای اصلاح وضعیت موجود نیاز به برنامه مفصلی است که در هر شهر و بافت شرایط متفاوتی را می طلبد.
وی با تاکید بر اینکه راه حل عمومی و مشترکی برای بهبود تاب آوری در شهرهای مختلف ایران وجود ندارد، گفت: هر کدام از شهرها باید جداگانه مطالعه شوند و مسائل و مشکلاتشان بررسی شود. سپس با توجه به نقاط قوت و نقاط ضعفی که دارند مورد تصمیم گیری در خصوص ارتقا تاب آوری شهری قرار گیرند.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: اولین و مهمترین گام در ارتقا تاب آوری در ایران تغییر بینش و نگرش به بافت های فرسوده و تغییر نگاه ها به شیوه مدیریت و برنامه ریزی شهری برای این بافت هاست که باید از برنامه ریزی بالا به پایین و تکنوکراتیک به شیوه مشارکتی که همه افراد در آن نقش ایفا می کنند، تبدیل شود.
کاظمیان با بیان اینکه مهمترین کار برای ارتقا تاب آوری شهری در بافت های فرسوده پذیرش نقش مردم و پذیرش نقش کنشگران است، اظهارکرد: هر کنشگری متناسب با ویژگی ها، منافع و نیاز ها باید بتواند وارد فرآیند ارتقا تاب آوری شود و در این زمینه نقش ایفا کند.
وی با تاکید بر لزوم تحلیل نقش ذینفعان و گروه های مختلف در راستای فرآیند ارتقا تاب آوری شهری گفت: در سیاست گذاری و بازآفرینی شهری باید نقش، قدرت و منافع هر ذینفع در بهبود تاب آوری شهری به صورت استراتژی محور بررسی و پس از آن، طرح، برنامه و منابع مالی در نظر گرفته شود.
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: اولین تغییر در نگرش و بینش به موضوع بافت های ناکارآمد شهری و نحوه تاب آور شدن آنها، پذیرش نقش سازمان های دولتی و عمومی به عنوان تسهیلگر و کنار گذاشتن نقش تامین کنندگی و دستور دهندگی آنهاست.
وی با اشاره به لزوم رویکرد مشارکتی در برنامه های ارتقا تاب آوری در بافت های فرسوده افزود: این مشارکت باید همه کنشگران را در برگیرد و بخش مردمی اعم از متشکل و غیرمتشکل، بخش خصوصی و دولتی و رسانه ها و شبکه های اجتماعی را در کنار یکدیگر ببیند.
کاظمیان با تاکید بر نقش رسانه ها در موفقیت فرآیند افزایش تاب آوری شهری ادامه داد: رسانه ها و شبکه های اجتماعی نقش مهمی را در این مشارکت طلبی و مشارکت جویی در راستای اجرای برنامه ها بازی می کنند.
وی با بیان اینکه در صورتی که تاب آوری شهری در کشور ارتقا پیدا نکند، کل حیات شهری در معرض تهدید قرار می گیرد و تهدید فقط ناظر به بخش خاصی نیست، تصریح کرد: شهروندان شهرهای غیرتاب آور نمی توانند زندگی خود را به درستی ادامه دهند و چنین سیستمی قطعا خسارات جدی ای را متحمل خواهد شد.
مهاجرت ، فقر، بیماری و آسیب های اجتماعی از پیامدهای عدم تاب آوری شهرها
دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی تاکید کرد: شهری که نمی تواند با تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و کاهش منابع آب انطباق پیدا کند و به لحاظ اقتصادی، اجتماعی و طبیعی تاب آور باشد، خود را نابود و برای ساکنان خود فقر پدید می آورد. نمونه هایی از این موضوع را می توان در کشورهای آفریقایی، افغانستان و برخی شهرهای ایران مشاهده کرد.
کاضمیان با اشاره به مشکلات زیست محیطی برخی شهرهای جنوبی ایران اظهار کرد: اگر این شهرها نتوانند با تغییرات اقلیمی، وضعیت آب، تغییرات اقتصادی و اجتماعی سازگار شوند و نسبت به آن واکنش های مناسب نشان دهند، دچار مهاجرت وسیع ساکنان می شوند و بیماری و فقر، ناکارآمدی و آسیب های اجتماعی را برای افرادی که امکان مهاجرت ندارند، پدید خواهند آورد.
وی خاطرنشان کرد: اگرچه وقوع زلزله با توجه به وسعت بافت های ناکارآمد و فرسوده شهری در ایران مساله مهمی است اما باید به مسائلی که اخیرا اتفاق افتاده و کمتر متوجه مخاطرات شهری آن هستیم، نظیر گرد و غبار، ذرات معلق، کم آبی بیشتر توجه داشت.
وی اظهار کرد: در حال حاضر مساله ذرات معلق و ریزگردها که اثرات زیان بخش آن کمتر از زلزله نیست در خوزستان، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و دیگر مناطق، زندگی شهروندان را مختل کرده و ضروری است با برنامه ریزی های ملی و فراملی مورد توجه قرار گیرد.
وی در پایان با بیان اینکه تاب آوری مفهوم جدیدی در ادبیات حوزه شهری جهان محسوب نمی شود، گفت: این مفهوم در ایران، مفهوم نسبتا جدیدی است. بنابراین باید راجع به این مفهوم دقیق و متعهدانه فکر، برنامه ریزی و عمل کرد تا به موضوعی شعاری تبدیل نشود.
