امروز 5 دیماه 1395، مصادف است با سالگرد وقوع زلزله ناگوار و ویرانگر بم در سال 1382 که با عنوان "روز ملی ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی"، شناخته می شود.
13 سال پیش زمین لرزه نسبتاً قدرتمندی در جنوب شرق ایران بخش های زیادی از شهر تاریخی بم را در مدت زمان کمتر از 2 دقیقه تخریب نمود و علاوه بر وارد ساختن خسارت های مالی فراوان، تلفات جانی زیادی را نیز به همراه داشت. وقوع این زمین لرزه با خسارت های مالی و جانی فراوان و ایجاد تخریب های گسترده در شهر بم، بار دیگر نظر مردم، مسئولان و کارشناسان را به ایمنی شهرها و ساختمان ها و ضرورت پیش بینی و پیش نگری وقوع بلایا و حوادث طبیعی در برنامه ریزی و طراحی شهرها و مقاوم سازی ساختمان ها جلب نمود و شاید بتوان پیش بینی مواردی در قانون برنامه چهارم توسعه کشور و قوانین بودجه سنواتی در سال های بعد از زلزله بم را از نتایج این هشدارها و گوشزدهای این بلای طبیعی به حساب آورد...
.jpg)
به یقین آسیب پذیری بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری در برابر وقوع حوادث طبیعی و غیر طبیعی همچون زلزله، آتش سوزی، سیل، طوفان و...، به مراتب بیشتر از سایر نقاط شهرها خواهد بود، چرا که این بافت ها به دلیل ساختار و ویژگی هایی که دارند، نامقاوم‌تر و آسیب پذیرترند. وجود کوچه های کم عرض و پیچ در پیچ، بناهای قدیمی و فرسوده و تراکم بالای جمعیت، از دلایل ضعف و آسیب پذیری این بافت ها در برابر حوادث و بلایاست، بطوریکه طبق اذعان کارشناسان، پس از بررسی های میدانی خرابی های ناشی از زلزله شهر بم و تحلیل علل تخریب های گسترده در این شهر و بالا بودن میزان تلفات جانی، معلوم گردیدکه کم عرض بودن کوچه‌های موجود در بخش بافت تاریخی شهر و وجود دیوار های ضخیم و بلند خشت و گلی در پیرامون این کوچه ها باعث گردیده تا در اولین تکان های زمین لرزه و با ریزش و آوار دیوارها، کوچه ها بسته شده و عملا راه امداد و نجات و آوار برداری خانه های قدیمی مسدود گردد.
حادثه ای که در سال 1382 در شهر بم اتفاق افتاد و منجر به بحران گردید، هر لحظه ممکن است در دیگر شهرهای زلزله خیز کشورمان اتفاق بیافتد و منجر به وقوع مصیبت و بحران شود.
چه باید کرد؟
از قدیم گفته‌اند: علاج واقع قبل از وقوع بایدکرد...
بیش از 70 هزار هکتار بافت فرسوده شهری شناسایی و مصوب در شهرهای کشور وجود دارد که این بافت ها در برابر معضلاتی همچون زلزله، سیل، آتش سوزی و غیره در معرض خطر و آسیب هستند. بهسازی، نوسازی و باز آفرینی این بافت ها کاری بسیار سخت، پرهزینه و زمان بر است که از عهده یک سازمان، نهاد و یا تشکل عمومی و دولتی خارج است و همکاری و مشارکت همه جانبه و بی قید و شرط تمامی دستگاه ها و نهادهای ذیمدخلرا می‌طلبد،همان دستگاه ها ونهادهایی که اگر روزی وظایف قانونی خود را در جلوگیری از شکل گیری و گسترش بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری به درستی انجام می دادند،شاید امروز شاهد وجود بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری و سکونتگاه های غیر رسمی به این گستردگی نبودیم. ولی آنچه که امروز مهم است، ضرورت برنامه ریزی دقیق و مبتنی بر علم و تجربه برای تاب آور سازی شهرها و جلوگیری از باز تولید بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری در کناربهسازی،نوسازی و بازآفرینی بافت های فرسوده و ناکارآمد موجود در شهرها می باشد، کاری که در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان در چند سال اخیر به شدت مورد توجه قرار گرفته و نتایج خوبی را در پی داشته است.
واقعیت این است که بسیاری از شهرهای پرجمعیت ایران زلزله خیز هستند و بخش قابل توجهی از سطح این شهرها بعنوان بافت های فرسوده، قدیمی و مناطق حاشیه نشینی (اسکان غیر رسمی)، پیوسته در معرض خطر و آسیب می باشند. برای تاب‌آور سازی این شهرها باید نکات و موارد اولویت داری را در نظر گرفت و در برنامه های بلندمدت، میان‌مدت و کوتاه مدت به اجرا رساند. تاب‌آوری شهری به معنای توانایی تطابق پذیری ساختاری، فرهنگی، اقتصادی در برابر تغییرات ناگهانی و یا تدریجی است و این مهم بانجام نخواهد رسید مگر اینکه قابلیت شهرها در آمادگی، پاسخگویی و بازیابی در برابر تهدیدات بلایا و تغییرات شدید و ناگهانی (حوادثی همچون زلزله)، با حداقل آسیب به ایمنی و سلامت عمومی، اقتصاد و امنیت شهرها، بالا برده شود و ارتقاء یابد.زمینه های مشترکی میان برنامه‌ریزی بهسازی و نوسازی بافت های قدیمی و فرسوده شهری و مدیریت بحران زلزله وجود دارد که رعایت این موارد در عین حال که موجب افزایش کیفیت محیط زندگی شهروندان و باز آفرینی بافت های فرسوده شهری می گردد، به مدیریت بحران زلزله (سهولت در امداد رسانی به مردم و کاهش خطر پذیری بافت ها)، نیز کمک شایانی می نماید.
برخی از این موارد عبارتند از:
1- برنامه ریزی کاربری زمین (رعایت مواردی همچون بالابردن ضریب ایمنی فضاهای مورد استفاده شهروندان در برابر زلزله و ایجاد سهولت و دسترسی مناسب برای امداد ونجات در زمان بحران)، با بررسی ارتباط میان کاربری ها و کارآیی آن ها از لحاظ سازگاری ، مطلوبیت، ظرفیت و وابستگی
2- بهبود دسترسی ها(شبکه دسترسی از نظر برنامه ریزی بهسازی، نوسازی و ساماندهی اهمیت فراوانی دارد).
در شرایط بحرانی پس از وقوع زلزله، حفظ دسترسی و جریان آمد و شد در معابرشهری باعث سهولت در عملیات امداد رسانی و نجات شهروندان و تداوم حیات انسانی می گردد.
3- تراکم ساختمانی و جمعیتی
تراکم جمعیت و ساختمان ها در مبحث شهرسازی به عنوان یک ابزار مهم برنامه ریزی و طراحی شهری است و هرچه تراکم جمعیتی و ساختمانی بیشتر باشد، میزان آسیب ها بیشتر است.
4- استحکام بخشی و مقاوم سازی بناها
بیشتر ساختمان های موجود در بافت های قدیمی و فرسوده شهرهاضعیف ، ناپایدار و آسیب پذیر هستند و نیاز به نوسازی و یا مقاوم سازی دارند.
5-فضاهای باز شهری(شامل پارک ها، فضاهای سبز، زمین های رها شده شهری، فضای باز محله ها و میدان ها)
این فضاها نقش مهم و موثری در کاهش آسیب پذیری شهرها دارند و جهت تخلیه امن جمعیت، اسکان موقت و اظطراری آسیب دیدگان و کمک به مدیریت بحران، بخوبی مورد استفاده قرار می گیرند.
نتیجه گیری:
به طور خلاصه باید بگوییم که جهت کاهش آسیب بلایای طبیعی و غیر طبیعی در سکونتگاههای انسانی باید شهرهایمان را تاب آور بسازیم، بطوریکه:
1- آستانه تحمل و مقاومت شهرها در برابر حوادث بالا برده شود.
2- در زمان وقوع حوادث، علاوه بر اینکه آسیب کمتری به شهر و شهروندان وارد می‌گردد، فعالیت های حیاتی و اساسی شهر مثل شبکه های آب، برق، گاز، مخابرات، راه و غیره، مختل نگرددو بیمارستانها،درمانگاه ها و سایر مراکز درمانی و امداد رسانی، به فعالیت های خود به خوبی ادامه دهند.
3-فعالیت روزمره شهر و زندگی شهروندان هرچه سریع تر به حالت قبل از وقوع حادثه برگردد.
ناگفته پیداست که این مهم از عهده یک سازمان و یا نهاد خاصی ساخته نیست و شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران (وابسته به وزارت راه و شهرسازی)، به تنهایی مسئول حل و فصل این مسایل و مشکلات نبوده و ضروریست که تمامی نهادها، ارگان ها و دستگاه های دولتی و غیر دولتی ذیربط، در تحقق این رسالت عظیم ملی(بهسازی، نوسازی و بازآفرینی بافت های قدیمی و فرسوده شهری و تاب آورسازی شهرها)، نقش و وظایف و مسئولیت های خود را بدون منت و بصورت تمام و کمال انجام دهند.
