محدوده های تاريخي- فرهنگي شهرها گنجینهای از میراث ملموس و ناملموس تاریخ سرزمین شان را در خود پرورانده اند؛ منظومه های طبیعی و انسانساخت که ایرانیان از گذشتههای دور شهر را به آنها میشناختند و محترم میداشتند. این گنجینهای که با نبود یک نگاه جامع و مسئولانه، مدیریت یکپارچه، منسجم و کارآمد، به فراموشی سپرده خواهد شد. بیتوجهی به ارزشهای تاریخی- فرهنگی در طرحهای توسعه شهری، برنامهریزی و تصمیمات مقطعی، متناقض و چندگانه نهادهای مسئول در مقیاس شهر، منطقه و سرزمین، این محدودهها را با مشکلات اساسی مواجه کرده که ریشه اصلی آن درک نادرست مفهوم میراث شهری است. به گواهي تجربههاي گذشته، چگونگي اقدام در محدودههاي باارزش و بهرهگيري از آنها در شرايط موجود، فاقد برخي از محورهاي مؤثر در جاري ساختن حیات مدني (به تعبير معاصر آن) است؛ اقداماتی که بدون توجه به بستر و زمینه، صرفاً با انجام مداخلات کالبدی و گاه سوداگرانه مشکلی به مشکلات محدوده‌های تاریخی- فرهنگی افزوده، آشفتگی موجود را دامن زده و به تبع آن، محدوده را هر چه بیشتر در معرض زوال قرار دادهاند.
با وجود توجه قانونی به این محدودهها در برنامههای توسعه و اسناد چشمانداز، از آنجا كه تاكنون نحوه اقدام در محدودههاي تاريخي- فرهنگي به صورت جدي مطرح نشده، ملاحظات و الزامات تحقق آن نيز شناخته نشده است. از این رو، ملاک عمل قرار گرفتن سندی به عنوان سند فرادست اقدام در محدوده‌های تاریخی- فرهنگی با هدف مدیریت یکپارچه و ایجاد وحدت رویه بین کلیه عوامل مرتبط در سطح ملی و محلی، تاکید و توجه ویژه به این محدودهها به عنوان پهنهای با ویژگیهای مهم و ارزشمند، جلب همکاری و مشارکت کلیه دستگاههای ذیربط در فرایند بازآفرینی پایدار عرصههای تاریخی- فرهنگی و ارتقای کیفیت زندگی، بازیابی هویت شهری و اعمال حکمروایی محلی به منظور حفظ حقوق شهروندی در راستای تحقق سند چشمانداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران ضروری است. همچنین بخشنامههای شهرسازي ذیل سیاستهای کلی ابلاغی توسط مقام معظم رهبری در این بخش (مورخ 29/ 11/ 1389)، مواد 151 و 152 قانون برنامه پنجساله کشور، مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران (ابلاغ نقشه محدوده بافتهای تاریخی- فرهنگی 168 شهر کشور، مورخ 27/ 7/ 94) و ابلاغیه مقام عالی وزارت راه و شهرسازی در زمینه لزوم تهیه دستورالعمل نحوه مواجهه با این محدوده های واجد ارزش و نشانه های حیات اندیشه ایران شهری (مورخ 4/ 8/ 94) بر ضرورت تهیه سندی واحد می افزاید.
با توجه به موارد فوق، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران در راستای وظایف قانونی خود و حسب ماموریت محوله از سوی مقام عالی وزارت راه و شهرسازی کشور، با همکاری نهادها و دستگاه های مرتبط دیگر، در حال تهیه و تنظیم سندی مشتمل بر هفت بخش مقدمه و کلیات سند، تعاریف و مفاهیم پایه، بیانیه، نظامنامه نحوه اقدام، شیوهنامه تهیه برنامهها و طرحهای باززندهسازی، نظام و ساختار مدیریت تحققپذیری برنامهها و طرحهای باززندهسازی و بخشنامه نهادینهسازی است. این سند پس از تهیه در مراجع ذیصلاح جهت تصویب ارائه خواهد شد. به منظور اهمیت موضوع و تسریع در اطلاع رسانی، حساسسازی و آگاهسازی مسئولان، مدیران، کارشناسان و عموم مردم نسبت به ارزشهای محدوده‌های تاریخی- فرهنگی، «بیانیه باززندهسازی محدوده‌های تاریخی- فرهنگی» (بخش سوم این سند) برای تامل و تعمق صاحبان اندیشه در زیر ارائه میشود. امید است با دریافت نظرات و نکات ارزنده کلیه وارثان و علاقهمندان میراث ارزشمند ایران زمین، بستر تکمیل این سند فراهم آید. رایانامه برای ارسال نظرات این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
بیانیه باز زنده سازی محدوده های تاریخی- فرهنگی
محدوده‌های تاریخی- فرهنگی به بخش یا بخشهایی از شهر اطلاق میشود که منعکسکننده ارزشهای تاریخی-فرهنگی شهر بوده و شکل آنها، حاصل تعامل مستمر سه عامل زیستسرزمینی (فرهنگ)، زیستبوم (طبیعت) و دانش زمانه انسانهای ساکن در یک پهنه زیستی در طول تاریخ میباشد. بهلحاظ ویژگیهای شکلی، ساختاری و ارزشهای تاریخی- فرهنگی این محدودهها از سایر پهنههای شهری متمایز و قابلتشخیص بوده و در قالب محدوده‌های تاریخی- فرهنگی شهر، توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تعیین میشوند.
* محدوده‌های تاریخی- فرهنگی شهرها با توجه به ویژگیهای شکلی (ریختشناسی)، عناصر و اجزاء متشکله، و ساختارهای فرهنگی- اجتماعیشان قابلشناسایی بوده و نیازمند توجه ویژه در نظام سیاستگذاری، برنامهریزی و طرحریزی توسعه شهری هستند.
* محدوده‌های تاریخی- فرهنگی، بهمنزله عرصههای در بردارنده عناصر و مجموعههای تاریخی و ارزشمند، با شبکهای از معابر درهمتنیده که ساختار و سازمان فضایی بافت را تشکیل میدهد، شناخته میشوند. این بافتها دارای فضاهای عمومی ویژهای هستندکه همواره مکان رویدادها و قلمرو تعاملات اجتماعی بودهاند. محلات قدیمی و تاریخی نیز، پهنههای سکونت را در این محدودهها تعریف میکنند؛ لذا حفاظت از وحدت و یکپارچگی ساختار کالبدی- اجتماعی و کارکردی در فرایند باززندهسازی این محدودهها ضروری است.
* محدوده‌های تاریخی- فرهنگی شهرها، بهعنوان دارائیهای فرهنگی یک ملت، بیانگر ارزشهای اجتماعی، اقتصادی و محیطیاند؛ لذا توجه توأمان به حفاظت از میراث ناملموس(معنوی) و میراث ملموس(میراث تاریخی و طبیعی)، در داخل بافت این محدودهها ضروری است.
* محدوده‌های تاریخی- فرهنگی، به منزله بخشی جداییناپذیر از پیکره و استخوانبندی شهر امروزند؛ لذا پرداختن به موضوع باززندهسازی این پهنههای ارزشمند، باید با رویکردی جامعنگر در مقیاس شهر و سرزمین پیرامونی مورد توجه قرار گیرد. این رویکرد بایستی متضمن تقویت و استمرار رابطه همه جانبه محدودهها با کل شهر باشد.
* اطلاق محدوده‌های تاریخی- فرهنگی به معنای توجه صرف به یک دوره از تاریخ و معطوف به گذشته نیست، بلکه به تمامی عرصههای ارزشمندی اشاره دارد که حتی در دوره معاصر برپا شده و واجد ارزش حفاظت و توسعه توامان هستند.
* باززندهسازی محدوده‌های تاریخی- فرهنگی فرایندی جامع، تدریجی و پیوسته از مجموع اقدامات کالبدی، غیرکالبدی و همچنین زیرساختی با تاکید بر حفاظت و توسعه توامان است. اقدامات مقطعی، پروژهمحور و صرفاً کالبدی، بهتنهایی پاسخگوی مشکلات نخواهد بود. باززندهسازی این پهنههای ارزشمند و حضور جریان حیاتشهری در آن در پی فرایندی گامبهگام و برنامهمحور در همه ابعاد اجتماعی، اقتصادی و محیطی میسر است.
* یکی از ارکان باززندهسازی محدوده‌های تاریخی- فرهنگی، تجدید حیات اقتصادی، از طریق بازتعریف نقش و کارکرد آنها با توجه به ویژگیهای اجتماعی، اقتصادی و محیطی همراستا با راهبرد توسعه شهر است.
* باززندهسازی محدوده‌های تاریخی- فرهنگی از طریق اعطای کاربری و نقش جدید به مجموعه بناها، بهعنوان یکی از سیاستهای کلیدی برنامههای حفاظت و توسعه توامان است که ضمن تقویت حستعلق به مکان نزد شهروندان و ایفای نقشی مهم در شکوفایی اقتصاد محلی، میتواند بهعنوان یک محرک توسعه در بافتپیرامونی عمل نماید.
* توسعه و تجهیز فضاهای عمومی و ارتقاء فضای شهری در محدوده‌های تاریخی- فرهنگی، به عنوان محرک برنامه های باززنده سازی میبایست مورد توجه و تاکید قرار گیرد.
* محدوده های تاریخی بستر رخداد رویدادهای فرهنگی و عرصه ظهور و جلوهگاه میراث معنوی است. توجه به ارزشهای معنوی و توسعه سیاست های فرهنگی، راهبردی کارآمد در فرایند باززندهسازی این محدوده‌هاست.
* فرایند باززندهسازی محدوده‌های تاریخی– فرهنگی، بعنوان موضوعی چند وجهی و فرابخشی، نیازمند مشارکت و حضور تمامی دستگاهها و کنشگران مرتبط و موثر است. ایجاد فضای تعامل مشترک و سازنده از طریق تشکیل کارگروههای تخصصی با حضور نمایندگان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، وزارت راه و شهرسازی، وزارت کشور، شورای عالی استانها، کمیسیونهای تخصصی مجلس شورای اسلامی، نمایندگان سازمانهای مردمنهاد و دانشگاهیان حوزههای مرتبط در این مسیر ضروری است. همچنین بهرهگیری از هستههای مطالعاتی مستقر در شهرها که در ارتباط مستقیم با ساکنین و کنشگران محلی است موثر واقع خواهد شد.
* با توجه به نقش محوری ساکنان در فرایند باززندهسازی و به منظور جلب مشارکت همه جانبه آنان، ضروری است طرحها و برنامههای باززندهسازی این محدودهها با رویکرد توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی ساکنان، شرایط را برای حضور و مشارکت آنان فراهم نمایند.
* ضمن تأکید بر نقش محوری مدیریت شهری (شوراها و شهرداریها)، و با توجه به ضرورت ایجاد یک فضای مدیریتی هماهنگ، یکپارچه و با اختیارات جامع و کافی، تشکیل "مدیریت باززندهسازی محدوده‌های تاریخی- فرهنگی" متناسب با ظرفیت و توان هر شهر بایستی در دستور کار قرار گیرد.
دبیرخانه ستاد ملی بازآفرینی شهری
شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران
منبع : ویژه نامه سراسری بازآفرینی شهری در چارچوب ایران شهری (ضمیمه دنیای اقتصاد)
