دوازدهمین نشست از سلسله نشست‌های ایران‌شهر با عنوان "دیالکتیک عام و خاص: حکمت خسروانی" روز سه‌شنبه 1 تیرماه 95 ساعت 14 با سخنرانی آقای دکتر پرویز پیران در خانه گفتمان شهر و معماری(خانه‌ای از معماری وارطان) برگزار شد.
ایشان در ابتدا با قطعه شعری از مولوی سخن خود را آغاز کردند:
مستمع چون تازه آمد بی ملال..............................صد زبان گردد به گفتن گنگ و لال
چون که نامحرم درآید از درم................................پرده‌در پنهان شوند اهل حرم
ایشان تأکید کرد حکمت خسروانی مصداقی برای بحث دیالکتیک عام و خاص است و تا زمانی که در ایران به دیالکتیک عام و خاص نرسیم، علوم انسان به معنای عام(جامعه‌شناسی، روانشناسی و...) هرگز متولد نمی‌شود.
حکمت خسروانی هسته اصلی اندیشه ایران‌شهر است به نحوی‌که اندیشه ایران‌شهر، فراگیرتر وکمال‌تر از حکمت خسروانی است.
پیران در ادامه به زمینه‌های تحریف حکمت خسروانی از سه زاویه اشاره کرد:
- تحریف به دلیل دگرگونی و تحولات زبان
- تحریف قدرتی بدلیل برداشت‌های آگاهانه نادرست از حکمت خسروانی بنا به مقتضیات زمانه
- تحریف به دلیل تغییر دین
سپس ایشان به تبیین متون حکمت خسروانی پرداخت:
حکمت خسروانی به ایران باستان برمی‌گردد که همچنان حرف تازه‌ای برای دنیای امروز دارد.
در دنیای امروزی، از آنجاکه مبانی فلسفه اسلامی نادیده گرفته شده است، ضرورت یک پارادایم شیفت وجود دارد که حکمت خسروانی می‌تواند عناصری را برای بازسازی اخلاق ایرانی فراهم کند.
نور از بنیادی‌ترین مباحث حکمت خسروانی است که تجسم نور، آتش است. جوهر حکمت خسروانی نظریه انسان است. آتش به معنای روشنایی و آتش درون به معنای بینایی است. همانگونه که لقمان را گفتند حکمت را از که آموختی؟ گفت از نابینایان که تا جایی را نبینند پای ننهند. بینندگی به چشم سر است و این منشأ کشف شهود و عنصر عشق است. از اصول دیگر حکمت خسروانی، سپهر روح آسمان است که زمینه کیهان‌شناسی است و بر سرنوشت ما تأثیر می‌گذارد. از دیگر منابع و ارزشهای مهم حکمت خسروانی، خردورزی و رمز و راز است. حکمت ایرانی، شعر است چراکه شعر در ایران فقط جزو ادبیات نیست بلکه حکمت است. آثار نظامی، فردوسی، مولوی و حافظ سرشار از حکمت ایرانی است.
ایشان در ادامه تحولات زبان در طول تاریخ ایران را تشریح کرد:
- ادبیات باستانی: سینه به سینه به ما رسیده و تأکید بر یک نظام سنجیده نظام‌مند می‌کند که عناصرش را در تعزیه‌ها و نقالی‌ها میتوان ردیابی کرد.
- ادبیات اوستایی(زبان ایران باستان شرق): زبان بکار رفته توسط زرتشت است که خمیرمایه حکمت خسروانی به این زبان است.
- زبان و خط پهلوی: با سه گویش پارتی میانه(پارتیک)، پارسی میانه(پارسیک) و سقدی است.
- زبان فارسی دری: با حمله اعراب بوجود آمد.
دکتر پیران تصریح کرد: بدون پرداختن به حکمت پهلوانی، نمیتوان به حکمت خسروانی پرداخت.
ایشان ضمن معرفی منابع حکمت خسروانی از جمله اوستا(محصول فارسی میانه)، دایره‌المعارف دین‌کرد، پندنامه زرتشت، شایست- نشایست، شاهنامه و ... ، به تببین ارزشهای پهلوانی در چارچوب حکمت پهلوانی پرداخت:
- احترام به اصول گذشتگان
- پرهیز از عهدشکنی
- بازداشتن دیگران از کارهای ناپسند
- دوری از تن پروری
- قدرشناسی
- توصیه به راستی
- رأی‌زنی و مشورت
- اطاعت و فرمانبرداری
- وفای به عهد
- زنهاردادن
- کینه در دل نداشتن
- ازخودگذشتگی
- اعتقاد به قضا و قدر
وی در جمع‌بندی افزود: حکمت خسروانی توجیه عالم با نور است. نور، اشراق و ظهور سه بنیاد اصلی حکمت خسروانی است که خداوند نورالانوار است. همه مراتب هستی، مراتب تشکیک نور(بین نور و ظلمت) است. حکمت خسروانی متکی بر رمز و راز و تمثیل است. عملی، تحققی و حاوی نظام اخلاقی است. حکمای حکمت خسروانی عارفانی بودند که حقایق را پس از ادراک، از راه کشف و شهود به زبان راز، در پوشش نور و ظلمت بیان می‌کردند(با معنای عشق دو سویه و دیدن با چشم درون). و بالاخره در حکمت خسروانی کسانی میتوانند رهبری کنند که دارای فره‌ی ایزدی باشند.
پس از آن، شرکت کنندگان به بیان نقطه نظرات و سؤالات خود پرداختند و دکتر پیران به آنها پاسخ گفتند.
